کد مطلب: 362639
پیشنهاد کتاب/«پژوهشگران معاصر ایران: مجتبی مینوی»؛ هوشنگ اتحاد؛ فرهنگ معاصر
وظیفه ماست که میراث‌مان را احیاء کنیم
بخش فرهنگی الف، 25 خرداد 1395
تاریخ انتشار : سه شنبه ۲۵ خرداد ۱۳۹۵ ساعت ۲۲:۰۸
«پژوهشگران معاصر ایران: مجتبی مینوی»
(جلد نهم)
نویسنده: هوشنگ اتحاد
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول
۴۸۴ صفحه، ۲۵۰۰۰ تومان
شما می‌توانید کتاب «پژوهشگران معاصر ایران: مجتبی مینوی» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
نام مجتبی مینوی که به میان می‌آید بی‌اختیار یاد گروه ربعه می‌افتیم که روزگاری برای دهن‌کجی به ادبای اسم‌ورسم‌دار آن روزگار که جوان‌ترها را به رسمیت نمی‌شناختند و نام سبعه را یدک می‌کشیدند، تشکیل شد.
جمعی دوستانه که اعضای اصلی آن متشکل از صادق هدایت، بزرگ علوی، مجتبی مینوی و صادق چوبک بود. این جماعت که نگاهی متفاوت با پیشینیان و پیشرو به ادبیات داشتند، در آن زمان هریک به زبانی تسلط داشتند(البته بعدها زبان‌های دیگری نیز آموختند)، هدایت فرانسه می‌دانست، علوی آلمانی، چوبک انگلیسی و مینوی هم به زبان عربی اشراف داشت. زبان‌دانی و ارتباط با یکدیگر به آنها امکان می‌داد که با تغییر و تحولات ادبیات روز جهان آشنایی داشته باشند.
از همان روزگار هویدا بود که اعضای این گروه دوستانه در آینده به چهره‌هایی شاخص در آینده فرهنگ و ادب بدل خواهند شد؛ و این‌چنین نیز شد. البته در این میان مجتبی مینوی برخلاف سه دوست دیگرش که بیشتر به داستان نوشتن روی آوردند؛ جذب کار پژوهشی شد و به‌واسطه تألیفات گوناگونی که از خود به یادگار گذاشت به چهره‌ای ماندگار در و حوزه تاریخ، فرهنگ و ادبیات کلاسیک ایران تبدیل شد؛ اما هدایت، چوبک و بزرگ علوی بیشتر به ادبیات معاصر در شاخه داستان‌نویسی پرداختند و بدین نام نیز شهره شدند. البته این جماعت، دوستان دیگری هم داشتند همانند مسعود فرزاد و عبدالحسین نوشین که گاه در جمع آنها حاضر می‌شدند که از این دو عبدالحسین نوشین نقش پررنگی در شکل‌گیری تئاتر مدرن در ایران داشت و حیف سیاست نگذاشت به آن‌قدر و مقام واقعی خود رسیده و به یکی از قربانیان نامدار گرایش به حزب توده بدل شد.
اما مینوی چنانکه بعدها خود نیز اعتراف کرد از پرداختن به سیاست پرهیز داشت. جلد نهم مجموعه ارزنده پژوهشگران معاصر ایران که به قلم هوشنگ اتحاد و به همت نشر فرهنگ معاصر منتشرشده است به زندگی، آثار و خدمات پژوهشی مجتبی مینوی اختصاص‌یافته است. مینوی در سال ۱۲۸۲ در سامرا به دنیا آمده بود، در خانواده روحانی و طالب علم؛ این خصلت پدر که طلبه‌ای در جستجوی علم بود به پسرش نیز سرایت کرد همان‌گونه که مجتبی مینوی نیز تا دم واپسین حیات به کسب علم دانش پرداخت. برخورداری از چنین پیشینه‌ای باعث شد مینوی با زبان عربی از کودکی آشنا شده و بعدها تسلطی ویژه بر آن داشته باشد و همین مسئله نیز در حوزه ادبیات کلاسیک ایران بسیار به کارش آمد. اما مینوی به دانستن یک زبان قانع نشد و زبان انگلیسی را هم به‌واسطه پشتکاری که داشت آموخت بعدها به لندن رفت و در آنجا به تحصیل هم پرداخت.
آنها که از نزدیک با مجتبی مینوی او آشنایی داشته‌اند، فردی فاضل اما درعین‌حال بسیار فروتن خوانده‌اند. علاقه و پژوهش‌های او در حوزه ادبیات کلاسیک منجر به انجام آثاری بسیار دقیق شد که با نمونه‌های انجام‌شده توسط ایران‌شناسان مشهور فرنگی برابری می‌کرد. مینوی عقیده داشت که ایرانیان دیگر نباید چشم به پژوهشگران فرنگی داشته باشند، بلکه دیگر نوبت آنهاست که به سراغ میراث باقی‌مانده از گذشته رفته با تحقیق و تصحیح چنین آثاری را احیا کنند. البته نباید از نکته صرف‌نظر کرد که تمرکز او روی متون کهن باعث شده بود که چندان میانه‌ای با ادبیات داستانی معاصر نداشته باشد.
به هر روی با چنین پیشینه و کارنامه‌ی پرباری، هوشنگ اتحاد به‌درستی یک جلد از پژوهش‌های دنباله‌دارش را به مینوی اختصاص داده است. این در حالی است در همین مجموعه گاه سه تا پنج پژوهشگر در کنار هم موضوع یک جلد از این پژوهش بوده‌اند اما دامنه فعالیت و عمق غنای تألیفاتش به حدی بوده که متنی مفصل‌تر برای معرفی زندگی کارنامه او احتیاج بوده است.
هوشنگ اتحاد در کتاب حاضر نیز تقریباً همان راهی را رفته است که دیگر کتاب‌های این مجموعه شاهد آن هستیم. رویکرد کتاب بیشتر روی معرفی متمرکز است تا احیاناً نقد و بررسی آثار و اندیشه‌های هر پژوهشگر؛ به‌هرحال باید توجه داشت که اتحاد نیز عموماً به سراغ کسانی رفته که در این حوزه آن‌قدر گستره فعالیتشان وسیع و عمیق بوده که وجوه قابل توجه شان بر دیگر جنبه‌شان به طرز بارزی می‌چربیده است. برای نمونه مجتبی مینوی در حالی تازه از مرز چهل‌سالگی گذشته بوده از چنان دانشی برخوردار بوده که سید حسن تقی زاده در نامه‌ای به ملک‌الشعرای بهار درباره او می‌نویسد یکی از پنج‌نفری است که در حوزه پژوهش ادبیات کلاسیک ایران فاضل‌ترین هستند. این در حالی ست که در همان زمان (حدود ۱۳۲۵) پژوهشگران نامدار کم نبوده‌اند. مجتبی مینوی چنان که اتحاد در این کتاب نوشته در پژوهش خستگی ناپذیر بود و برای رسیدن به نتایج دقیق به سراغ منابع گوناگون در زبانها مختلف می رفت از بین آنها بهترین نتیجه را استخراج می کرد.
هوشنگ اتحاد کتاب خود را با چنین توصیفاتی درباره مینوی آغاز می‌کند او برای معرفی او بیشتر به سراغ نقل‌قول از چهره‌های معتبر رفته و با کنار هم قراردادن آنها سعی در ارائه تصویری کلی درباره او دارد. البته جملگی این نقل‌قول‌ها نیز بر شأن و مقام علمی و همچنین خصوصیات بارز فردی او تأکید دارد. اتحاد در ادامه در خلال اشاره به حوزه‌های پژوهشی او به زندگی او نیز می‌پردازد و همچنین به سراغ معرفی تألیفات او نیز می‌رود.
کتاب از دو بخش عمده برخوردار است بخش اول با عنوان مجتبی مینوی به زندگی و فعالیت‌های او اختصاص بافته و بخش دوم با عنوان نمونه‌هایی از نثر مینوی دو نوشته نسبتا کوتاه با عنوان «تسامح» و «آزادی مطبوعات» منتشرشده است. البته جا داشت در این بخش اتحاد با انتشار چند نمونه دیگر از پژوهش‌های مینوی گستره‌ی علمی او را بیشتر پیش روی خواننده قرار می‌داد. اما از آنجا که هدف او از آوردن نمونه آثار ارائه چگونگی نثر آنهاست به همین دو نمونه بسنده شده و دیگر مجلدات هم که پژوهشگری تنوع نثری داشته نمونه های متنی از آثارش نیز نقل شده است.
سپس فهرست آثار مینوی تنظیم و در اختیار خواننده قرار گفته است و پایان بخش کتاب نیز کتابنامه، فهرست اعلام (اسامی اشخاص، کتابها و اماکن) است. اما همه آنچه اشاره شد، تنها نیمی از حجم این کتاب ۴۷۰ صفحه‌ای را تشکیل می‌دهد! نیمه‌ی دیگر کتاب پی‌نوشت‌ها و یادداشت‌های تکمیلی نویسنده کتاب را دربرمی گیرد که با توجه به فونت ریزتر آن درمجموع چیزی نزدیک به یک و نیم برابر متن اصلی کتاب است. شاید بگویید داشتن این حجم یادداشت برای هیچ کتابی فی‌نفسه نمی‌تواند ارزشی محسوب شود. البته این حرف نادرست نیست اما باید توجه داشته باشید آنچه هوشنگ اتحاد در این کتاب به‌عنوان یادداشت آورده حشو و زوائد تحمیلی نیست که برای زیاد کردن حجم کتاب باشد.
کتاب حاضر به‌عنوان اثری پژوهشی نیازمند یادداشت‌های توضیحی گوناگونی بوده است، از آن‌که بگذریم باید بگوییم بی‌اغراق، پاره‌ای از یادداشت‌های کتاب به لحاظ ارزش اگر همپای متن اصلی خود کتاب نباشند فاصله آنها از یکدیگر زیاد نیست. هوشنگ اتحاد با توجه به سوژه کتاب هر جا که لازم بوده برای روشن بحث و همچنین فضایی که پاره‌ای وقایع در آن اتفاق افتاده ارجاعات گوناگون و مفصلی ارائه کرده و حتی برخی از پژوهشگران را به‌ضرورت مختصراً معرفی و سرگذشت کوتاهی از آنها ارائه کرده تا خواننده به محتوای کتاب اشراف لازم را پیدا کند.
بامطالعه این کتاب‌خواننده به خود می گوید ای‌کاش اتحاد تنها به این سیزده جلد کتاب قناعت نکرده و به سراغ دیگر پژوهشگران مهم معاصر نیز می‌رفت، کاری که با توجه به حجم و کیفیت آن، البته یک‌تنه تألیف کردن این مجموعه درباره پژوهشگران معاصر، نه تنها دشوار که تا همین اندازه نیز کاری بوده کارستان. آثاری که بودن آن در کتابخانه‌های عمومی ضرورت و در کتابخانه هر اهل کتابی نیز یک سودمند و کار آمد محسوب می شود.
(جلد نهم)
نویسنده: هوشنگ اتحاد
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول
۴۸۴ صفحه، ۲۵۰۰۰ تومان
شما می‌توانید کتاب «پژوهشگران معاصر ایران: مجتبی مینوی» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
نام مجتبی مینوی که به میان می‌آید بی‌اختیار یاد گروه ربعه می‌افتیم که روزگاری برای دهن‌کجی به ادبای اسم‌ورسم‌دار آن روزگار که جوان‌ترها را به رسمیت نمی‌شناختند و نام سبعه را یدک می‌کشیدند، تشکیل شد.
جمعی دوستانه که اعضای اصلی آن متشکل از صادق هدایت، بزرگ علوی، مجتبی مینوی و صادق چوبک بود. این جماعت که نگاهی متفاوت با پیشینیان و پیشرو به ادبیات داشتند، در آن زمان هریک به زبانی تسلط داشتند(البته بعدها زبان‌های دیگری نیز آموختند)، هدایت فرانسه می‌دانست، علوی آلمانی، چوبک انگلیسی و مینوی هم به زبان عربی اشراف داشت. زبان‌دانی و ارتباط با یکدیگر به آنها امکان می‌داد که با تغییر و تحولات ادبیات روز جهان آشنایی داشته باشند.
از همان روزگار هویدا بود که اعضای این گروه دوستانه در آینده به چهره‌هایی شاخص در آینده فرهنگ و ادب بدل خواهند شد؛ و این‌چنین نیز شد. البته در این میان مجتبی مینوی برخلاف سه دوست دیگرش که بیشتر به داستان نوشتن روی آوردند؛ جذب کار پژوهشی شد و به‌واسطه تألیفات گوناگونی که از خود به یادگار گذاشت به چهره‌ای ماندگار در و حوزه تاریخ، فرهنگ و ادبیات کلاسیک ایران تبدیل شد؛ اما هدایت، چوبک و بزرگ علوی بیشتر به ادبیات معاصر در شاخه داستان‌نویسی پرداختند و بدین نام نیز شهره شدند. البته این جماعت، دوستان دیگری هم داشتند همانند مسعود فرزاد و عبدالحسین نوشین که گاه در جمع آنها حاضر می‌شدند که از این دو عبدالحسین نوشین نقش پررنگی در شکل‌گیری تئاتر مدرن در ایران داشت و حیف سیاست نگذاشت به آن‌قدر و مقام واقعی خود رسیده و به یکی از قربانیان نامدار گرایش به حزب توده بدل شد.
اما مینوی چنانکه بعدها خود نیز اعتراف کرد از پرداختن به سیاست پرهیز داشت. جلد نهم مجموعه ارزنده پژوهشگران معاصر ایران که به قلم هوشنگ اتحاد و به همت نشر فرهنگ معاصر منتشرشده است به زندگی، آثار و خدمات پژوهشی مجتبی مینوی اختصاص‌یافته است. مینوی در سال ۱۲۸۲ در سامرا به دنیا آمده بود، در خانواده روحانی و طالب علم؛ این خصلت پدر که طلبه‌ای در جستجوی علم بود به پسرش نیز سرایت کرد همان‌گونه که مجتبی مینوی نیز تا دم واپسین حیات به کسب علم دانش پرداخت. برخورداری از چنین پیشینه‌ای باعث شد مینوی با زبان عربی از کودکی آشنا شده و بعدها تسلطی ویژه بر آن داشته باشد و همین مسئله نیز در حوزه ادبیات کلاسیک ایران بسیار به کارش آمد. اما مینوی به دانستن یک زبان قانع نشد و زبان انگلیسی را هم به‌واسطه پشتکاری که داشت آموخت بعدها به لندن رفت و در آنجا به تحصیل هم پرداخت.
آنها که از نزدیک با مجتبی مینوی او آشنایی داشته‌اند، فردی فاضل اما درعین‌حال بسیار فروتن خوانده‌اند. علاقه و پژوهش‌های او در حوزه ادبیات کلاسیک منجر به انجام آثاری بسیار دقیق شد که با نمونه‌های انجام‌شده توسط ایران‌شناسان مشهور فرنگی برابری می‌کرد. مینوی عقیده داشت که ایرانیان دیگر نباید چشم به پژوهشگران فرنگی داشته باشند، بلکه دیگر نوبت آنهاست که به سراغ میراث باقی‌مانده از گذشته رفته با تحقیق و تصحیح چنین آثاری را احیا کنند. البته نباید از نکته صرف‌نظر کرد که تمرکز او روی متون کهن باعث شده بود که چندان میانه‌ای با ادبیات داستانی معاصر نداشته باشد.
به هر روی با چنین پیشینه و کارنامه‌ی پرباری، هوشنگ اتحاد به‌درستی یک جلد از پژوهش‌های دنباله‌دارش را به مینوی اختصاص داده است. این در حالی است در همین مجموعه گاه سه تا پنج پژوهشگر در کنار هم موضوع یک جلد از این پژوهش بوده‌اند اما دامنه فعالیت و عمق غنای تألیفاتش به حدی بوده که متنی مفصل‌تر برای معرفی زندگی کارنامه او احتیاج بوده است.
هوشنگ اتحاد در کتاب حاضر نیز تقریباً همان راهی را رفته است که دیگر کتاب‌های این مجموعه شاهد آن هستیم. رویکرد کتاب بیشتر روی معرفی متمرکز است تا احیاناً نقد و بررسی آثار و اندیشه‌های هر پژوهشگر؛ به‌هرحال باید توجه داشت که اتحاد نیز عموماً به سراغ کسانی رفته که در این حوزه آن‌قدر گستره فعالیتشان وسیع و عمیق بوده که وجوه قابل توجه شان بر دیگر جنبه‌شان به طرز بارزی می‌چربیده است. برای نمونه مجتبی مینوی در حالی تازه از مرز چهل‌سالگی گذشته بوده از چنان دانشی برخوردار بوده که سید حسن تقی زاده در نامه‌ای به ملک‌الشعرای بهار درباره او می‌نویسد یکی از پنج‌نفری است که در حوزه پژوهش ادبیات کلاسیک ایران فاضل‌ترین هستند. این در حالی ست که در همان زمان (حدود ۱۳۲۵) پژوهشگران نامدار کم نبوده‌اند. مجتبی مینوی چنان که اتحاد در این کتاب نوشته در پژوهش خستگی ناپذیر بود و برای رسیدن به نتایج دقیق به سراغ منابع گوناگون در زبانها مختلف می رفت از بین آنها بهترین نتیجه را استخراج می کرد.
هوشنگ اتحاد کتاب خود را با چنین توصیفاتی درباره مینوی آغاز می‌کند او برای معرفی او بیشتر به سراغ نقل‌قول از چهره‌های معتبر رفته و با کنار هم قراردادن آنها سعی در ارائه تصویری کلی درباره او دارد. البته جملگی این نقل‌قول‌ها نیز بر شأن و مقام علمی و همچنین خصوصیات بارز فردی او تأکید دارد. اتحاد در ادامه در خلال اشاره به حوزه‌های پژوهشی او به زندگی او نیز می‌پردازد و همچنین به سراغ معرفی تألیفات او نیز می‌رود.
کتاب از دو بخش عمده برخوردار است بخش اول با عنوان مجتبی مینوی به زندگی و فعالیت‌های او اختصاص بافته و بخش دوم با عنوان نمونه‌هایی از نثر مینوی دو نوشته نسبتا کوتاه با عنوان «تسامح» و «آزادی مطبوعات» منتشرشده است. البته جا داشت در این بخش اتحاد با انتشار چند نمونه دیگر از پژوهش‌های مینوی گستره‌ی علمی او را بیشتر پیش روی خواننده قرار می‌داد. اما از آنجا که هدف او از آوردن نمونه آثار ارائه چگونگی نثر آنهاست به همین دو نمونه بسنده شده و دیگر مجلدات هم که پژوهشگری تنوع نثری داشته نمونه های متنی از آثارش نیز نقل شده است.
سپس فهرست آثار مینوی تنظیم و در اختیار خواننده قرار گفته است و پایان بخش کتاب نیز کتابنامه، فهرست اعلام (اسامی اشخاص، کتابها و اماکن) است. اما همه آنچه اشاره شد، تنها نیمی از حجم این کتاب ۴۷۰ صفحه‌ای را تشکیل می‌دهد! نیمه‌ی دیگر کتاب پی‌نوشت‌ها و یادداشت‌های تکمیلی نویسنده کتاب را دربرمی گیرد که با توجه به فونت ریزتر آن درمجموع چیزی نزدیک به یک و نیم برابر متن اصلی کتاب است. شاید بگویید داشتن این حجم یادداشت برای هیچ کتابی فی‌نفسه نمی‌تواند ارزشی محسوب شود. البته این حرف نادرست نیست اما باید توجه داشته باشید آنچه هوشنگ اتحاد در این کتاب به‌عنوان یادداشت آورده حشو و زوائد تحمیلی نیست که برای زیاد کردن حجم کتاب باشد.
کتاب حاضر به‌عنوان اثری پژوهشی نیازمند یادداشت‌های توضیحی گوناگونی بوده است، از آن‌که بگذریم باید بگوییم بی‌اغراق، پاره‌ای از یادداشت‌های کتاب به لحاظ ارزش اگر همپای متن اصلی خود کتاب نباشند فاصله آنها از یکدیگر زیاد نیست. هوشنگ اتحاد با توجه به سوژه کتاب هر جا که لازم بوده برای روشن بحث و همچنین فضایی که پاره‌ای وقایع در آن اتفاق افتاده ارجاعات گوناگون و مفصلی ارائه کرده و حتی برخی از پژوهشگران را به‌ضرورت مختصراً معرفی و سرگذشت کوتاهی از آنها ارائه کرده تا خواننده به محتوای کتاب اشراف لازم را پیدا کند.
بامطالعه این کتاب‌خواننده به خود می گوید ای‌کاش اتحاد تنها به این سیزده جلد کتاب قناعت نکرده و به سراغ دیگر پژوهشگران مهم معاصر نیز می‌رفت، کاری که با توجه به حجم و کیفیت آن، البته یک‌تنه تألیف کردن این مجموعه درباره پژوهشگران معاصر، نه تنها دشوار که تا همین اندازه نیز کاری بوده کارستان. آثاری که بودن آن در کتابخانه‌های عمومی ضرورت و در کتابخانه هر اهل کتابی نیز یک سودمند و کار آمد محسوب می شود.
کلمات کلیدی : فرهنگ معاصر + پژوهشگران معاصر
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
