همکاری هستهای چین با ایران تا حدودی داستانی قدیمی محسوب میشود در سال ۱۹۹۱ چین به طور پنهانی به ایران اورانیوم طبیعی صادر کرد که در آزمایشهای روند تبدیل بخشهایی از اورانیوم به کار گرفته میشد.
به گزارش ایسنا به نقل از پایگاه گلوبالیست، چین همچنین موافقت کرد تا برای سازمان انرژی اتمی ایران تاسیسات تبدیل اورانیوم را فراهم آورد و ایران اسناد روند تبدیل و طرحهای مهندسی را دریافت کرد.
همچنین ایران قادر بود تا راکتورهای کوچک تحقیقاتی و تجهیزات غنیسازی لیزی را به دست آورد. در سال۱۹۹۲ همچنین پکن قراردادی برای فروش راکتورهای آب سبک و یک راکتور تحقیقاتی بزرگ که توانایی تولید پلوتونیوم را داشت به امضا رساند.
اگرچه بعدها پکن در برابر فشارهای ایالات متحده تسلیم شد و روابط هستهای با ایران را قطع کرد اما ایران توانست با کمک تاسیسات تبدیل اورانیوم (UCF) چین برنامه هستهای خود را ادامه دهد.
در سراسر بنبست هستهای ایران، چین در کنار دوستش ایستاده است. این رابطه باعث شد تا ایران در بحبوحه دوره تحریمها قدرتمند بماند. این موضوع حتی مورد تایید حسن روحانی، رییسجمهور ایران نیز قرار گرفته است.
انگیزه بزرگ همکاری چینپس از توافق هستهای و با توجه به این که اکنون تحریمها به آرامی لغو میشود، چین ایران را بازاری بزرگ در خاورمیانه تلقی میکند. در خلال دیدار ژانویه ۲۰۱۶ شی جینپینگ، رییسجمهور چین از تهران، حسن روحانی، رییسجمهور ایران اعلام کرد که چین و ایران در نظر دارند تا روابط اقتصادی به ارزش بالغ بر ۶۰۰ میلیارد دلار ایجاد کنند. با این وجود، همکاری در زمینه انرژی هستهای صلح آمیز یک دستور کار حیاتی باقی میماند. در ژانویه ۲۰۱۶ علیاکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرد که تهران در نظر دارد در زمینه باز طراحی تاسیسات هستهای اراک از چین کمک بگیرد.
با کمک چین انتظار میرود ایران تولید پلوتونیوم را در راکتورش کاهش دهد تا از هرگونه احتمال توسعه سلاحهای هستهای جلوگیری شود. علیاکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران تایید کرد که ایران در حال فعالیت در زمینه باز طراحی این راکتورهاست. هرگونه تبدیلی در طراحیها بعدها توسط چین و ایالات متحده مورد بازنگری قرار میگیرد.
رقابت هستهای (صلحآمیز) شروع میشودتحت برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) کشورهای ۱+۵ (بریتانیا، چین، فرانسه، روسیه و ایالات متحده + آلمان) اجازه دارند تا به ایران در توسعه برنامه هستهای غیرنظامیاش برای مقاصد صلحآمیز کمک کنند.
پیش از آن که توافق هستهای ایران نهایی شود کشورهایی مانند روسیه و چین برای به دست آوردن فرصت برای بخش هستهای غیرنظامی خود در بازار انرژی هستهای به رقابت پرداخته بودند.
برای ایران، این همکاری – در کنار همکاری هستهای با چندین کشور دیگر مانند ژاپن، کرهجنوبی و اسپانیا - این کشور را قادر خواهد کرد تا برنامه هستهایاش که اکنون برای مدتی به دلیل بنبست هستهای متوقف شده است را توسعه دهد.
با برداشتن تحریمها از تهران، اقتصاد رشد خواهد کرد و تقاضای زیادی برای انرژی از جمله انرژی هستهای به وجود خواهد آمد. بنابراین همکاری در این حوزه به سود تهران خواهد بود. چین آرزو دارد تا در این تقاضای تجدید شده ذینفع باشد.
ژاپن، رقیب آسیایی چین نیز به منظور تقویت همکاری هستهای با ایران در حال حرکت است. چین میخواهد اطمینان یابد که ژاپن در این برتری شریک نمیشود.
ایران که معاهده منع گسترش هستهای را امضاء کرده است از این حق برخوردار است که تحت بند چهارم این معاهده به دنبال استفاده از برنامه صلحآمیز انرژی هستهای باشد . پکن قبول دارد که توافق هستهای حق ایران در استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای را تقویت میکند. بنابراین ایران احتمالا به سمت چین متمایل شده است؛ همچنین در زمانی که ایران بخواهد شریکانش را برای همکاری در برنامه هستهای انتخاب کند، سوء ظن ایران نسبت به غرب نیز احتمالا عامل دیگری برای تمایل به چین خواهد بود.
ایران هماکنون به بانک سرمایهگذاری زیرساخت آسیا تحت هدایت چین پیوسته است. ضمنا هم چین و هم روسیه در جهت عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگهای تلاش میکنند.
جغرافیایی سیاسی چین در خاورمیانههمانگونه که همکای بین کشورهایی مانند چین و ایران مستحکمتر میشود، توانای غرب برای تحمیل دوباره تحریمها با وجود چارچوبی که برای این کار تدارک میشود، امری دشوار خواهد بود.
چین هنوز ایران را تامین کننده قابل اطمینان نفت خام تلقی میکند، تهران نیز به دلیل موقعیت استراتژیک خود در دستور کار "یک کمربند یک راه" تحت هدایت چین، نقش مهمی را ایفا میکند.
این که چین دیپلماسی همسایه خوب را تقویت میکند نیز تعیین کننده است. این دیپلماسی بر مبنای قواعد روابط حسنه، صداقت، سود متقابل و عمق بخشیدن به همکاری متقابل سودمند با کشورهای همسایه طرحریزی شده است.
به علاوه روابط مستحکم با ایران به چین این توانایی را خواهد داد تا نفوذ بیشتری در منطقه خلیج فارس ایجاد کند. پکن در گذشته مانور دریایی مشترکی را با ایران در سال ۲۰۱۴ برگزار کرده بود.
استراتژی ضد دسترسی ممانعت منطقهیی چین به منظور جلوگیری از هرگونه برتری ایالات متحده در این منطقه به این معنی خواهد بود که همکاری نزدیک تهران نقش مهمی در این استراتژی ایفا میکند. چین به پتانسیل عظیمی که بازار انرژی هستهای در غرب آسیا میتواند فراهم کند پی برده است.
ایجاد توازن با دشمنان ایرانپکن برای پرهیز از جانبداری شدید برای افزایش همکاری با عربستان سعودی رقیب قدیمی ایران، فعالیت میکند.
همچنین پکن، ریاض را برای موقعیت طرح "یک کمربند یک راه" تعیین کننده میداند. همکاری با عربستان سعودی نیز برای افزایش نفوذ چین در خاورمیانه مهم است.
بنابراین، با وجود متحد ایران بودن، پکن موضع دیپلماتیک خود را دربارهی بحران یمن حفظ کرده است. جایی که عربستان سعودی علیه شورشیان حوثی مورد حمایت ایران به مبارزه میپردازد.
رقابت هستهای صلحآمیزدر حالی که چین ظاهر خود را از یک مشتری هستهای به یک تامین کننده تغییر میدهد، کشورهای خاورمیانه که به دنبال توسعه بازار انرژی هستهای خود هستند به سمت پکن متمایل شدهاند. چین با وجود روابط نزدیک هستهای با ایران با عربستان سعودی نیز در این زمینه همکاری میکند.
همچنین چین به دنبال امضا یادداشت تفاهم با مصر به منظور همکاری در ساخت راکتورهای انرژی هستهای بوده است. در سال ۲۰۱۵، چین و اردن بر تقویت همکاریهای هستهای خود موافقت کردند. چین همچنین برای ساخت نیروگاههای انرژی هستهای با ترکیه همکاری میکند.
بنابراین و اضح است که پکن برای توسعه بازار هستهایاش در خاورمیانه به هر فرصتی که بتواند چنگ میزند.
کمکهای اولیه چین به همراه برنامه هستهای بحث برانگیز گاها پنهانی ایران منجر به ترغیب کشورهای منطقه در جهت برنامههای هستهای شد که چین آماده تامین آن است.
همکاری ایران و چین در زمینه انرژی هستهای و استفاده صلحآمیز از آن روز به روز قویتر میشود. چین ایران را به عنوان حوزه عظیمی برای فرصتهای اقتصادی تلقی میکند.
برای ایران سرمایهگذاری چینیها نقش مهمی در احیای اقتصاد ایران ایفا خواهد کرد.