نگاهي نو به فلسفه
(تاريخ، انديشهها، نظريهها، شخصيتها، چگونگي انديشيدن)
نويسنده: استيفان لاو
مترجم: محمداحسان مصحفي
نشر سبزان، چاپ دوم ۱۳۹۳
شمارگان ۱۰۰۰ نسخه
۳۳۲ صفحه (وزیری)، ۱۸۵۰۰ تومان
****
وقتی کسی پیچیده سخن میگوید، با این سخن روبهرو میشود که فلسفهبافی نکن برادر! همین اشاره ساده که احتمالاً اغلب با آن روبهرو شدهایم بهروشنی نشان میدهد که در میان توده مردم دشواری فهم فلسفی تصوری نهادینهشده است.
ناآشنایی با فلسفه باعث شده، تصورات عجیبوغریبی درباره دشواری و پیچیدگی آن داشته باشیم. عرصهای که فهم آن بر ایمان ناممکن است. اما آیا فهم فلسفه و اندیشه فیلسوفان تا این اندازه دشوار است؟ شاید باشد و شاید هم نه؛ این نکته بسته به آن است که چقدر اهل خواندن، تمرکز، بازخوانی و تجزیه تحلیل خواندههایمان باشیم. اما درک فلسفه علاوه بر لذات آن، به درک بیشتر ما از دیگر مسائل در زندگی نیز می انجامد.
در سالهای دور و نزدیک در راستای فروکاهش مفاهیم فلسفی و آسانسازی درک آن، گامهای گوناگونی برداشتهشده است و کتابهایی به سبک و سیاق متفاوت برای این منظور تألیف شدهاند. برخی همانند «دنیای سوفی» (یوستین گاردر) زبانی داستانی به آن دادهاند، برخی هم با کمک گرفتن از طرح و کاریکاتور و رگههایی از طنز کوشیدهاند، از جدیت فضای حاکم بر بحث کاسته و ارتباط بهتری با مخاطب برقرار کنند و به زبانی ساده و شکلی موجز، به فلسفه بپردازند. البته هر یک نیز به فراخور ارتباطی که با مخاطب برقرار کردهاند تا حدودی موفق بودهاند.
کتاب نگاهی نو به فلسفه اثر استیفان لاو ، اثریست در همین راستا، البته با تفاوتها و ویژگیهایی که آن را با دیگر کتابهای اینچنینی تااندازهای متفاوت میکند. مهمترین آن نیز رویکرد جامع نویسنده کتاب به این حوزه است. فلسفه وجوه مختلف دارد، از تعریف خود آن تا مفاهیم بنیادینی که در آن بکار میروند و کلید درک مطلبند، تا سیر تاریخی آن، شاخهها مختلفش، خود فیلسوفان و دیدگاههایشان و... در اغلب کتابهایی با رویکرد فروکاهش سطح فلسفه نوشتهشدهاند، اغلب سیر تاریخی فلسفه مورد توجه قرار گرفته است آن دیگر وجوه یا مغفول ماندهاند و یا در حاشیه این خط سیر تا حدودی بدانها اشارهشده است.
اما نویسنده کتاب حاضر با تفکیک این وجوه و با پرداختن به آنها در فصولی جداگانه کوشیده با زبانی ساده، تصویری کموبیش جامعنگرانه را از حوزه فلسفه ترسیم کند. با این هدفگذاری کتاب در پنج فصل نوشتهشده است. در فصل نخست نویسنده به این پرسش دشوار رفته که فلسفه چیست؟ نکته جالب اینکه نویسنده برای پاسخ دادن به این سؤال بهجای ارائه تعریف، به معرفی فلسفه پرداخته است و با این تمهید سنگ بنای درستی برای درک مخاطب از چیزی که اصولاً همگان بر غیرقابل تعریف بودن آن (یا لااقل دشواری بسیارش) معترفاند گذاشته و ضمن معرفی اجمالی کوشیده نسبت آن را با حوزههایی بنیادین در فلسفه یعنی علم و دین روشن سازد.
فصل دوم بهمرور اجمالی تاریخ فلسفه اختصاص دارد، نویسنده با تقسیم کردن تاریخ فلسفه به چهار دوره اصلی عصر باستان، فلسفه در قرونوسطی، عصر نوزایی و عصر مدرن، افقی از مسیر پیموده شده در تاریخ فلسفه پیش روی مخاطب میگذارد.
فصل سوم که حجم اصلی کتاب را تشکلی میدهد به شاخههای مختلف فلسفه میپردازد، شاخههایی که درک آنها درنهایت به درک ماهیت اصلی فلسفه و آنچه جماعت فیلسوفان گفتهاند میانجامد. شناخت، مابعدالطبیعه، فلسفه اخلاق، فلسفه ذهن، فلسفه دین، فلسفه سیاسی و فلسفه علم عناوین این بخش را تشکیل میدهند.
هرکسی که کاری بر عهده دارد، ابزاری نیز در اختیار میگیرد، فیلسوفان هم برای بیان ایدههای خود ابزاری دارند، ابزاری نظیر استدلال، مغالطه و از این دست. فصل چهارم به معرفی این ابزار و کم و کیف آنها اختصاصیافته است.
فصل آخر کتاب نیز به معرفی فیلسوفان نامدار اختصاصیافته است، نویسنده در این فصل به شکلی موجز به سراغ مهمترین فیلسوفان از عصر باستان تا این روزگار میرود و علاوه بر زندگی و آثار آنان اشارهای هم به بنمایههای فکری و اندیشههای کلیدی این فیلسوفان دارد.
گفتیم کتاب ویژگیهایی دارد که آن را از دیگر نمونهها متمایز میکند، مهمترین ویژگی این کتاب آن است که اگرچه نویسنده برای جا انداختن مباحث کتاب ساختاری طراحیشده را بکار گرفته ، اما استفاده از بیانی روان و موجز در قالب یادداشتهایی کوتاه و میان تیترهایی که از تخت شدن متن جلوگیری میکند، به مخاطب این امکان را میدهد که بدون خسته شدن هر بار بیآنکه نیازی به اختصاص وقتی طولانی باشد؛ یک بخش کوتاه را بخواند و البته اگر اهل تفکر هم باشد بدان بیندیشد.
از سوی دیگر هر صفحه از کتاب با استفاده از تصاویری برگرفته از مسائل متنوع و غالباً آشنا به همراه توضیحی کوتاه، به ارتباط بهتر مخاطب با بحث کمک میکند، گاه به او تلنگری میزند تا درباره موضوع بهتر بیندیشد و در مجموع از آن بهعنوان تمهیدی برای ارتباط بهتر، ایجاد جذابیت بصری برای خواننده و درک بهتر مطلب بهره میگیرد. صرفنظر از همه آنچه گفته شد؛ مخاطب کتاب میتواند از آن بهعنوان کتابی دم دست نیز استفاده کرده و به فراخور علاقه از هرکجا که خواست شروع به خواندن کند.
نویسنده کتاب در مقدمه این اثر درباره آن نوشته است: فلسفی اندیشیدن سفری پرمخاطره به فراتر از محدودیتهای اندیشه و ادراک است. برای بسیاری، روبرو شدن با پرسشها و مسائل فلسفی جالبتوجه است، درحالیکه نمیدانند باید از کجا شروع کنند. هدف این کتاب فراهم آوردن راهنمایی دقیق، روشن و غیر فنی برای علاقهمندان به آشنایی با فلسفه، است. این کتابِ راهنمای فلسفه، برای افراد غیرمتخصصی نوشته شده است که به فلسفه علاقه دارند. همچنین برای دانش آموزان و دانشجویانی که دورهای آموزشی را در فلسفه آغاز کردهاند، میتواند مفید باشد.
در صفحات این کتاب به کشف برخی از چشمگیرترین، گیجکنندهترین و الهامبخشترین اندیشههایی که بشر تاکنون پرورانده است و گاه کاملاً غیرعادی هستند، خواهید رسید؛ و درخواهید یافت بسیاری از پرسشهایی که افلاطون در دوره باستان به آنها پرداخته بود، درواقع همان پرسشهایی هستند که فیلسوفان امروز با آنها دستوپنجه نرم میکنند.