اهمیت و ضرورت سرمایهگذاری بلندمدت در آموزش و پرورش عمومی بر هیچکس پوشیده و پنهان نیست. زیرا دنیای امروز، در رقابت گستردهای که برمبنای منافع اقتصادی ایجاد شده، به شدت نیازمند تعلیم نیروی انسانی متخصص و بهبود شرایط زندگی شهروندان است. با توجه به رقابت پایانناپذیر ملتها، بسیاری از اندیشمندان و صاحبنظران اهمیت آموزش عمومی و دخالت دولت را تأکید ویژهای نمودهاند.
یکی از حوزههای موردبحث در بسیاری از کشورها، اتخاذ رویکرد مدیریت دولتی یا خصوصی مدارس است. البته باید متوجه تفاوت آن با بحث تمرکز و عدمتمرکز و یا جذب مشارکتهای مردمی بود. اتخاذ رویکرد مدارس خصوصی ریشه در مفاهیم اقتصاد لیبرال و نئولیبرال دارد که اساساً فضای آموزش و پرورش را به مثابه بازار مینگرد و تأکید دارد اثربخشی فرایند یاددهی- یادگیری بهواسطه رقابت آزاد مدارس در سطح جامعه افزایش مییابد. بال و یودل[5] (2008)
در گزارشی که توسط دانشگاه لندن منتشر شده، تصریح میکنند: خصوصیسازی آموزش و پرورش ریشه در رویکردهای «دولت کوچک- بازار آزاد» دارد. راهحل نئولیبرالی عبارت است از گشودن آموزش و پرورش به اصول و مبانی بازار، انتخاب والدین و رقابت میان مدارس در جذب دانشآموز، و مجاز دانستن بخش انتفاعی جهت فعالیت در کنار و یا درون سیستم مدارس دولتی. اما در مقابل، نظرات و دیدگاههای متفاوتی از درون کشورهای سرمایهداری درباره خصوصیسازی خدمات عمومی مشاهده میشود. سه نمونه از این نظرات در جدول (2) مطرح میشود.
جدول (2): برخی نظرات درباره آموزش و پرورش خصوصی
از سوی دیگر، برخی شواهد عینی در نظام آموزشی ایالات متحده برجسته مینماید که موید توجه جدی به آموزش دولتی است. آمار موجود (جدول3) بیانگر است که: تقریباً 87 درصد دانشآموزان در مدارس دولتی، و 10 درصد در مدارس خصوصی حضور دارند[10]، و تقریباً 3 درصد در خانه به تحصیل میپردازند (وزارت آموزش و پرورش امریکا)[11]. همچنین، آمار جدول (4) موید وابستگی دینی و مذهبی اکثر مدارس خصوصی است، که با توجه به مبنا و رسالتی در طی زمان شکل گرفته و مانند قارچ سر بر نیاوردهاند.
یک مرکز مرتبط با سیاستگذاری آموزشی در ایالت واشنگتن، دلایل زیر را برای ضرورت مدارس دولتی مطرح کرده[22]:
1- تأمین دسترسی همگانی و گسترده به آموزش رایگان،
2- تضمین فرصتهای برابر،
3- اتحاد جمعیت متنوع،
4- تربیت افراد جهت شهروندی در جامعه دموکراتیک،
5- آمادهسازی افراد جهت نیل به خودکفایی اقتصادی،
6- بهبود شرایط اجتماعی.
بنابراین، در درون ایالات متحده نیز لزوماً خصوصیسازی به عنوان تنها و بهترین گزینه ارتقای اثربخشی و کارایی نظام آموزشی محسوب نمیشود و محل بحث و اختلاف است. ظهور این اختلاف در خصوصی سازی پنهان[23] آشکارتر مینماید.
بال و یولن (2008) در گزارش دانشگاه لندن استدلال میکنند که دولتها آشکارا و مستقیم به خصوصیسازی نمیپردازند. آنها توضیح میدهند که در عین توجه جدی به خصوصیسازی، اهداف سیاستی در بسیاری از موارد، برحسب «انتخاب»، «پاسخگویی»، «بهبود مدرسه»، «تعویض مسئولیت»، «رقابت» یا «اثربخشی» [و شاید در کشور ایران تحت عنوان جلب مشارکتهای مردمی، دموکراتیزه نمودن مدارس، سپردن اختیار و مسئولیت مدارس به مردم] مطرح میشود. چنین سیاستهایی اغلب با عنوان خصوصیسازی مطرح نشده، اما متوجه تکنیکها و ارزشهای بخش خصوصی است، مشارکت بخش خصوصی را مطرح نموده و/ یا آموزش دولتی را شبیه کسبوکار میکند. لذا اغلب در معرض گفتمان عمومی قرار نگرفته و دارای برجستگی ویژهای در کشورهای در حال توسعه است.
با توجه به توصیف مختصری که از وضعیت خصوصیسازی آموزش و پرورش در ایالات متحده مطرح شد، نکات ویژهای استنباط میشود که در ذیل ارایه میشود:
1- تأمین فرصتهای برابر برای تمام دانشآموزان در رأس سیاستها و برنامههای دولت مرکزی ایالات متحده است. و سازمانها و نهادهای مختلف بهطور جدی این مهم را پیگیری میکنند. در عین حال، دولتها مستقیم و آشکارا به امر خصوصیسازی وارد نمیشوند.
2- خصوصیسازی موجود در سیستم آموزشی ایالات متحده، اتفاقی ناگهانی و شتابزده نیست؛ بلکه مدارس خصوصی در گذر زمان و براساس گرایش دینی و مذهبی شکل گرفتهاند. کلیسا در راستای نیل به اهداف تربیتی خاص خود، به امر آموزش ورود پیدا کرده است. به این جهت، خصوصیسازی شتابزده و صرفاً جهت رفع کمبود مالی، تأثیرات و عواقب غیرمطلوبی در آینده فرزندان این سرزمین خواهد داشت.
3- بهرهگیری از مشارکتهای مردمی و سپردن اختیار تعلیم فرزندان به خانوادهها، مسیرها و راهکارهای بسیار متنوعی را شامل میشود که متأسفانه اندیشه وابسته و گرفتار فراتر از دو انتخاب نمیرود. برای مثال، انجمن اولیا و مربیان یکی از راهکارهایی است که چندین سال در مدارس ایران تجربه شده است. بهواقع، آیا توانستهایم از این فرصت استفاده لازم را ببریم. اگر بهواقع، دنبال ایجاد فضایی مشارکتی جهت حضور و مشارکت اقشار مختلف جامعه در فرایند یاددهی- یادگیری دانشآموزان هستیم، چرا این انجمنها و فرصتهای مشارکتی دیگر را به فراموشی سپردهایم. در فضای بومی ایران نمونههای متنوعی نظیر بهرهگیری از وقف ریشههای عمیق و وسیعی دارد که بهنظر میرسد با نگاه ورای دو رویکرد دولتی و خصوصی، میتوان استراتژیها و راهکاریی متناسب با اقتضائات بومی کشور و در راستای بهبود فرایند یاددهی- یادگیری ایجاد نمود.
4- شواهدی که پیشتر بیان شد، نشاندهنده این نکته مهم است که در دنیای سرمایهداری امریکا، تفکر خصوصیسازی مدارس بهشدت از سوی برخی صاحبنظران، اندیشمندان و مدیران مورد انتقاد و مخالفت میباشد. استدلالهای گوناگونی مطرح شده که معتقدند مدارس خصوصی اختیار و استقلال مردم در فرایند تعلیم و تربیت را نقض میکنند. اما چشم و گوش بسته و مشتاقانه حیران اندیشه خصوصیسازی مدارس هستیم.
منابع
Alexander, K. (1997) Public Education and the Public Good, Social Forces, 76(1): p. 1-30.
Bali, S.J. & Youdel, D. (2008) Hidden Privatization in Public Education, Institute of Education, University of London, 2008, edited by Education International, a Federation of Unions, representing organizations of teachers and other education employees around the globe.
Birdsall, N. & Nellis, J. (2005) Privatization Reality Check: Distributional Effects in Developing Countries, In Privatization Reality Check: Distributional Effects in Developing Countries, N Birdsall & J Nellis, (eds.), (washinton DC).
Center on Education Policy, Keeping Informed about School Vouchers A Review of Major Developments and Research, July 2011, at 3.
Feinstein, L., et al. (2006) What are the Effects of Education on Health? In Measuring the Effects of Education on Health and Civic Engagement: Proceedings of the Copenhagen Symposium, R. Desjardins and T. Schuller, Editors, Organization for Economic Co-operation and Development: Paris, France. p. 171-353.
Lasley, T.J. (2012) Standards and Accountability in Schools, USA: Sage.
Levin, H.M., et al. (2007) The Costs and Benefits of an Excellent Education for All of America’s Children, Center for Benefit-Cost Studies in Education at Teachers College, Columbia University: New York.
Schneider, J. (2011) Excellence for All: How a New Breed of Reformers Is Transforming America’s Public Schools, U.S: Vanderbilt University Press.
https://www.nsba.org/advocacy/federal-legislative-priorities
www.capenet.org/facts.html
www.hslda.org/docs/news/2013/201309030.asp
[1]- Grossman
[2]- Levin
[3]- Lasley
[4]- Organization for Economic Co-operation and Development (OECD)
[5]- Ball and Youdell
[6]- Alexander
[7]- Birdsall & Nellis
[8]- National School Board Association
[9]- https://www.nsba.org/advocacy/federal-legislative-priorities
[10]- www.capenet.org/facts.html
[11]- www.hslda.org/docs/news/2013/201309030.asp
[12]- Council for American Private Education (capenet)
[13]- Council for American Private Education
[14]- Nonsectarian
[15]- Baptist
[16]- Lutheran
[17]- Jewish
[18]- Episcopal
[19]- Seventh-day Adventist
[20]- Calvinist
[21]- Friends
[22]- Center on Education Policy, Washington D.C. 2003, www.cep-dc.org
[23]- Hidden Privatization
«سیاستپژوه پژوهشکده سیاست پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت و دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی»