کد مطلب: 408874
اولویت ها و اهداف سیاست و دیپلماسی انرژی روسیه
گفت و گو با دکتر عباس ملکی /10آبان95
تاریخ انتشار : دوشنبه ۱۰ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۱۹:۵۹
دکتر "عباس ملکی" دیپلمات برجسته و محقق ارشد در حوزه سیاستگذاری انرژی در گفتگو با دیدبان روسیه به تبیین سیاست های روسیه پس از موج شوک نفتی پرداخت و از نگاه کرملین به اوپک و بازیگران نفتی این سازمان گفت. به اعتقاد این استاد دانشگاه، به صورت عقلایی روسیه یکی از رقبای اوپک است و بنابراین دلیلی ندارد که عضو این سازمان شود و از همین روست که هر کجا که مسئلهای پیش میآید، بلافاصله روسیه اعلام آمادگی میکند که کمبود عرضه را برای پر کردن تقاضا پر کند.
► دلایل اهمیت و جایگاه سیاست و دیپلماسی انرژی در نگاه مسکو چیست؟
به نظر میرسد مسئله انرژی در روسیه، موضوعی بسیار پیچیده و چند لایه است؛ چرا که کشور روسیه منحصر به فرد است. این کشور به لحاظ جغرافیایی بزرگترین کشور جهان و از نظر نظامی دارای سلاح هستهای و از جهت سیاسی دارای کرسی عضویت دائم شورای امنیت است و به لحاظ ژئوپلیتیکی از شرق تا غرب گسترده است. منابع عظیم انرژی به روسیه اجازه میدهد تا در جهت منافع ملی خود از این ابزار نیز استفاده کند. بنابراین به گونه خلاصه باید گفت منابع انرژی روسیه نه فقط در خدمت بازار و منطبق با قواعد اقتصادی است، بلکه یک ابزار و اهرم کاملا سیاسی و استراتژیک در خدمت اهداف کرملین است.
► با توجه به موج جدید شوک نفتی اخیر در دو سال گذشته، مهمترین اولویتها و اهداف مسکو در این وضعیت چه بوده است؟
مسکو در سالهایی که به تدریج قیمت نفت پایین آمد، چندین کار را به صورت همزمان انجام داد. پایین آمدن قیمت نفت همزمان با مسئله اوکراین و اشغال کریمه توسط قوای روسیه و همچنین مسائل مربوط به خاورمیانه به خصوص سوریه و عراق بود. در این جهت پیش از همه روسیه سیاستهای خود را به نحوی تغییر داد که از یک کشور اروپایی به یک کشور آسیایی یا اوراسیایی تبدیل شود و بیشتر به بازارهای آسیایی بپردازد. چنانچه قرارداد تاریخی بین روسیه و چین در مورد گاز (که در حدود شصت میلیارد دلار ارزش دارد) موید این مسئله است.
دوم این که روسیه در داخل خود تمرکز بر انرژی را (که تنها در سیبری شرقی و بعضا سیبری غربی بود) کنار گذاشت و به منابع مختلف به خصوص منابعی در دریای خزر و دریای بارنتز توجه بیشتری کرد.
سوم اینکه، با تک تک کشورهای اروپایی شروع به مذاکره کرد و علاوه بر خط لوله اول دریای بالتیک (که گاز روسیه را بدون عبور از کشورهای واسط و ترانزیت به آلمان می رساند،) شروع به ساخت خط لوله دوم کرد.
► در وضعیت کنونی نوع نگاه روسیه به اوپک و بازیگران نفتی اوپک چیست؟
اگر به صورت عقلایی به سیاست انرژی روسیه نگاهی بیفکنیم، روسیه یکی از رقبای اپک است. بنابراین دلیلی ندارد که عضو اوپک شود. در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده نفت جهان نه عربستان سعودی است و نه ایالات متحده آمریکا، بلکه فدراسیون روسیه است که بیشترین تولید (یعنی حدود یازده میلیون بشکه در روز) را دارد. بنابراین چه دلیلی دارد که کشوری با این حجم تولید وارد اوپک شود و خود را محدود و مقید به سیاست های اوپک کند.
نکته دیگر این است که روسیه به تدریج در حال جایگزین شدن با عربستان سعودی برای ظرفیت شناور میباشد. هر کجا که مسئلهای پیش میآید، بلافاصله روسیه اعلام آمادگی میکند که کمبود عرضه را برای پر کردن تقاضا پر کند. به عنوان مثال، اخیرا خط لوله انتقال گاز ایران به ترکیه در داخل خاک ترکیه منفجر شد و بلافاصله گاز پروم اعلام کرد که ما مایلیم که به جای ایران، به ترکیه گاز تحویل دهیم. در واقع مقدار گازی که ایران به ترکیه میدهد، زیاد نیست و چیزی حدود 14 میلیارد متر مکعب در سال است و روسیه مقادیر خیلی بیشتری از این مقدار به ترکیه و سایر کشورهای اروپایی میدهد، اما نوع نگاه در مسکو این است که علی رغم روابط بسیار نزدیک مسکو و تهران، بخشهای انرژی کار خود را میکنند و از هر فرصتی برای پر کردن بازار و جایگزین کردن خودشان به جای دیگر رقبا استفاده میکنند.
► در شرایط کنونی دیپلماسی انرژی روسیه در حوزه گاز چیست؟
روسیه همچنان یکی از تامین کنندگان گاز اروپا باقی خواهد ماند، ولی در عین حال به آسیا نیز توجه خواهد کرد. همکاریهای مشترک روسیه و ژاپن برای انتقال گاز روسیه به ژاپن و همچنین انتقال گاز به چین و در آینده به هند نشان دهنده این است که ترکیه سیاست نگاه به آسیا را در پیش گرفته است. اما این بدان معنا نیست که فعالیتهای روسیه پایان خواهد پذیرفت. اکنون روسیه حدود یک سوم گاز مصرفی اروپا را تامین میکند و جالب اینکه زیر ساختهای اکثر کشورهای اروپای شرقی و مرکزی متعلق به آن کشورها نیست و متعلق به گاز پروم است. این بدان معناست که روسیه مایل است که در دراز مدت همچنان نقش اول را در منطقه داشته باشد.
► در وضعیت کنونی چه چالشهایی در مسیر دستیابی به اولویتهای سیاست انرژی روسیه وجود دارد؟
روسیه دارای تواناییهایی و دارای محدودیتها و قیودی در زمینه انرژی است. روسیه مایل است که بین این تواناییها و محدودیتها بالانسی ایجاد کند تا بتواند منافع ملی خود را حداکثر کند. به همین دلیل به نظر میرسد که همچنان روسیه فعالیتهای خود را در چهار زمینه ادامه خواهد داد. تلاش خواهد کرد تا به تکنولوژیهای بالاتر برای اکتشاف و استخراج چاههای نفت و گاز خود (که تکنولوژی روسی در این زمینه عقب تر از تکنولوژی های غربی است) دست پیدا کند.
دوم این که به نظر میرسد روسیه مایل است در مسئله انرژی به مردم خود آگاهی بیشتری بدهد تا بدانند که این مسئله چیست و با دولت همراهی کنند. بنابراین احتمالا در دانشگاهها و موسسات پژوهشی، مسئله نفت و به خصوص سیاستگذاری نفت و گاز بیشتر مورد توجه در روسیه قرار خواهد گرفت.
سوم این که روسیه از نظر مالی توانایی سرمایهگذاری وسیع در حوزه انرژی را ندارد، این در حالی است که صنایع انرژی در بخش انرژی بسیار سرمایه بر هستند. چنانچه حوزه نفتی کاشقان روسیه در دریای خزر (که قرار بود با سیزده میلیارد دلار به ظرفیت تولید نفت برابر با یک میلیون بشکه در روز برسد،) تا کنون 53 میلیارد دلار هزینه برده است و با این وجود توان آن در اندازه 200 بشکه در روز است.
آخرین موضوع، مسائل نهادی و دولتی روسیه است، در واقع تمام صنایع نفت و گاز روسیه در دوره اتحادیه شوروی، دولتی بود و یک باره در دوره آقای یلتسین به طرز وحشتناکی از بخش الیگارش روسیه خصوصی شد که این ها به تدریج توسط آقای پوتین برگرداند شد. برگرداندن کمپانیهای روسی از بخش خصوصی به بخش نیمه خصوصی و نیمه دولتی دارای زیانهای هنگفت برای روسیه بوده است و هنوز هم معلوم نیست که آیا شرکتهایی مانند لوکو، گازپروم، رزنفت و ترانسنفت به لحاظ ساختاری و نهادی در سطح بهینه فعالیت میکنند یا خیر. آن چه مسلم است بهرهوری این شرکتها در مقایسه با شرکتهای کاملا خصوصی مانند شل، یا اگزاموبیل بسیار کمتر است.
کلمات کلیدی : عباس ملکی+روسیه+گاز+اوپک