«در آینه»
(چهار گفت وگوی صریح و صمیمی با آیت الله هاشمی رفسنجانی)
به کوشش: غلامعلی رجایی
ناشر: کویر، چاپ اول 1395
184 صفحه، 13000 تومان
شما میتوانید کتاب
«در آینه» را تا یک هفته پس از معرفی با
۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
****
«امیدوارم آیندگان درباره من قضاوت خوبی داشته باشند. انسان مگر از دنیا چه میخواهد؟ البته آخرت هر کسی به اعمال و حساب و کتابش در دنیا و رابطه او با پروردگار ارتباط دارد که دقیق است و در نامه عمل انسان هم ثابت است».
این جملات برگرفته از گفتگوهایی ست با آیتالله هاشمی رفسنجانی که در قالب کتاب «در آینه» به همت نشر کویر، بهتازگی منتشر شده است. این کتاب زمانی وارد بازار شد که ایشان هنوز در قید حیات بودند، اما متأسفانه این معرفی زمانی نوشته میشود که به شکلی غیرمنتظره به دیار باقی شتافتهاند.
در اینکه آیتالله هاشمی رفسنجانی یکی از برجستهترین سیاست مردان چهار دهه گذشته بوده کمتر کسی تواند تردید داشته باشد. مبارزی قدیمی که روزگاری در پشت پرده از توانایی اقتصادی و مکنت مالی خود در جهت حمایت از برخی خانوادههای زندانیان سیاسی پیش از انقلاب بهره برد و خدمات غیرقابلانکاری در به بار نشستن انقلاب اسلامی داشت. بااینحال آیتالله هاشمی رفسنجانی اگرچه برای ساواک چهرهای آشنا محسوب میشد و بارها زندان را تجربه کرده بود، اما در هنگام پیروزی انقلاب در میان توده مردم چندان شناختهشده نبود. نخستین حضور او در صف مقدم مردان انقلاب، زمانی رقم خورد که امام (ره) وظیفه خواندن حکم نخستوزیری مرحوم بازرگان در دولت موقت را به او سپرد. بر عهده گرفتن این وظیفه نشان از جایگاه و اعتبار هاشمی نزد رهبر فقید انقلاب داشت. ازآنپس هاشمی همواره بهعنوان یکی از سیاست مردان بزرگ انقلاب در صحنه بود؛ آنهم در پستهایی بسیار کلیدی و حساس همانند فرماندهی جنگ، ریاست مجلس، رئیسجمهوری، ریاست خبرگان رهبری، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و... زندگی سیاسی این روحانی عملگرا فرازوفرودهای پررنگی داشت و بااینکه در دورههایی جایگاه سیاسی او نزد مردم بسیار متزلزل بود، اما توانست با ترمیم آن دوباره به صحنه بازگردد.
کتاب «در آینه» شامل چهار گفتگو، یک نامه و همچنین تصاویری از دورههای مختلف زندگی اوست. برخلاف اغلب گفتگوهای انجامشده با آیتالله هاشمی که به سیاست ورزی، خاطرات سیاسی و اوضاعواحوال ایران در دوران مسئولیتهای اجرایی و توجه دارند، گفتگوهای کتاب «در آینه» به وضع و زندگی خانوادگی و خاطرات شخصی هاشمی پرداخته است. اگرچه مشغلههای خاص هاشمی باعث شده انجام این گفتگوهای قریب به دو سال به طول انجامد اما به دلیل رویکرد مشخص و از پیش طراحیشده غلامعلی رجایی و مدیریت گفتگو در سمتوسوی موردنظر، این مجموعه از کلیتی منسجم برخوردار شده است. ازاینسبب زمینهای فراهم آمده که در این رهگذر نسبت به یکی از شخصیتهای سیاسی پرنفوذ و تأثیرگذار تاریخ معاصر ایران (بهخصوص پس از انقلاب اسلامی) به شناختی کموبیش دقیق و کامل رسید.
غلامعلی رجایی، مشاور هاشمی در مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده، ازاینرو با شناختی کامل و در طی گفتوگویی صریح و بیپرده به سراغ مسائلی کمتر پرداختهشده رفته است که بهعنوان نکاتی پرسشبرانگیز در میان افکار عمومی درگذشته و حال نسبت به هاشمی و نزدیکانش مطرح بوده است. بنابراین گفتگوهای کتاب حاضر علاوه بر اینکه به زندگی شخصی هاشمی و دارایی و اموال او میپردازد از فرزندان هاشمی و حاشیهها و شایعات پیرامون آنها غافل نمیشود. برخورداری از این ویژگی باعث شده است کتاب حاضر به اثری متفاوت و ویژه بدل شود.
آیتالله هاشمی رفسنجانی پنج فرزند به نامهای فاطمه، فائزه، یاسر، مهدی و محسن دارد و همسرشان عفت مرعشی فرزند آشیخ اکبر مرعشی است. هاشمی دوستی دیرینه و نزدیکی با مقام معظم رهبری داشت که باوجود اختلافسلیقهها قریب به شصت سال تداوم یافت که در دنیای سیاست کمنظیر است. علیاکبر هاشمی، دوران طلبگی خود را در قم گذراند در همسایگی امام خمینی (ره) میزیست و به این بهانه هرروز دررفت و آمد به فیضیه با امام همراه میشد جالب اینکه بعدها در روزگاری که امام منطقه جماران در شمال تهران را برای زندگی برگزید، بازهم هاشمی در خانهای نزدیک ایشان سکونت میکرد.
گفتوگوی اول این کتاب به خانواده اجدادی، روزهای کودکی، محیط زندگی، نحوه درس خواندن، مهاجرت آیتالله هاشمی به قم و حضور در حوزه علمیه اشاره دارد و درمجموع دوره کودکی و نوجوانی او را شامل میشود. گفتگوی دوم این کتاب به دوره نوجوانی و جوانی آیتالله هاشمی اختصاصیافته است. دغدغههای دوره نوجوانی و جوانی، نحوه آشنایی با امام، جو بسته آن سالهای قم، ایام پر تبوتاب دهه سی و مبارزات گروههای سیاسی مسلمان و همچنین سازمان فداییان اسلام و... ازجمله موضوعات مطرحشده در بخش دوم این کتاب است.
دستمایه سومین گفتوگوی کتاب بیشتر پیرامون علایق شخصی و برنامههای هاشمی در سالهای اخیر متمرکزشده است. در این بخش برنامه یک روز کاری هاشمی نیز مرور میشود؛ بهخصوص ساعاتی را که در داخل خانه و با خانواده خود سپری میکند. هاشمی از دیرباز علاوه بر مطالعه، برای اینکه در جریان وقایع داخل و خارج کشور قرار بگیرد، ساعاتی را به تماشای تلویزیون اختصاص میدهد. او در این کتاب به خاطره خریدن رادیو در ایام جوانیاش اشاره میکند. کاری که به توصیه امام خمینی و با پولی در اختیار او قرار میدهد انجامشده و هاشمی را به یکی از اولین طلبههای روزگار خود بدل میکند که در خانه رادیو داشته است!
غلامعلی رجایی در گفتوگوی چهارم، به سراغ خانواده هاشمی رفته و از او درباره چگونگی تربیت فرزندانش میپرسد. هاشمی در این بخش اشاراتی به فعالیتهای فرزندانش داشته و از داراییهای شخصی خود و اموالی که از پدرش به ارث رسیده سخن میگوید. جالب اینکه پدر هاشمی از معدود کسانی است که امام خمینی برخلاف عادات معمول خود، خواندن نماز میت او را بر عهده گرفته است.
پایانبخش متن کتاب، یکی از نامههای آیتالله هاشمی در میانه دهه شصت را شامل میشود. نوشتهای با عنوان «نامهای به فرزند رزمنده» که درواقع بازنشر نامه هاشمی به فرزندش یاسر است که آن روزها در جبهه به سر میبرده است. صفحات آخر کتاب را اسناد و تصاویری از دوران قبل و بعد انقلاب آیتالله هاشمی رفسنجانی تشکیل میدهد.
گفتگوهای کتاب «در آینه» باوجود صراحت بهکاربرده شده توسط غلامعلی رجایی، از فضا و لحنی دوستانه برخوردار است. هاشمی با صبر و حوصله به سؤالات مطرحشده پاسخ میگوید. صبری که در دوران مختلف فعالیت سیاسی خود بدان شهره بود. هاشمی در طول شش دهه فعالیت جدی در حوزه سیاسی، باوجود شایعات گوناگون و رفتارهای پرسشبرانگیز برخی از اعضای خانواده او و همچنین تلاشهای مستمر و جدی رقبا و مخالفانش برای پیاده کردنش از قطار انقلاب و بیاعتبار شدن او نزد توده مردم، سرانجام هاشمی بهواسطه صبر بسیار و شم سیاسی قوی با خوشنامی بازندگی وداع کرد. تشیع جنازه تاریخی او که یادآور خداحافظی رهبر فقید انقلاب بود، تأکیدی است براین واقعیت انکار ناشدنی.
* کارشناس علوم سیاسی و روابط بینالملل