کد مطلب: 401014
راهنمای کتاب/ «محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران»؛ اصغر شعاع، علی آنیزاده، رقیه حاجیمحمدیاری، شهرزاد دوستی و الهه شایستهرخ؛ مرکز تحقیقات صداوسیما
محرم و صفر، سینه به سینه
علی آنیزاده*؛ 19 مهر 1395
تاریخ انتشار : دوشنبه ۱۹ مهر ۱۳۹۵ ساعت ۱۵:۰۵
«محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران»
نویسندگان: اصغر شعاع، علی آنیزاده، رقیه حاجیمحمدیاری، شهرزاد دوستی و الهه شایستهرخ
ناشر:
مرکز تحقیقات صداوسیما، چاپ اول 1393
496صفحه، 15000تومان
شما میتوانید کتاب
«محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران» را تا یک هفته پس از معرفی با
۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
***
هیچ کس گمان نمیبرد با عبارت «دوستان سلام» که مرحوم استاد سید ابوالقاسم اِنجَوی شیرازی در آغاز برنامه «سفینه فرهنگ مردم» رادیو، در شامگاه 24 فروردین 1341 به زبان راند، شوری در دلهای جانسوختگان فرهنگ بومی به پا شود و نهضتی علمی نضج گیرد که شعاع آن دورترین روستاهای مرزنشین را هم فراگیرد و افرادی با بهرهمند بودن از سواد خواندن و نوشتن، خود را مسئول زندهنگاهداشتن فرهنگ عامه خویش بدانند و دست به قلم ببرند و به صورت مکاتبهای با استاد انجوی که «نجوا» تخلص میکرد، آموزش ببینند و ظرایف آئینی خود را از مراسم گذار و ملی و مذهبی تا بومیسرودهها و ادبیات شفاهی در سادهترین عبارات دستنویس کنند و به پژوهشگران محلی و افتخاری مرکز فرهنگ مردم نائل آیند و با فرهنگنگاریهای توصیفی و تکنگاریهای دیار خود، قدمهای نخستین را برای تحلیلهای مردمشناختی بزرگان مردمشناختی و فولکلور ایران استوار بردارند.اکنون با کوششهای بیچشمداشت خیل آن عزیزان که امروزه فرهنگیار خوانده میشوند بزرگترین گنجینه فرهنگ مردم ایران در مرکز پژوهش و سنجش صداوسیما پایهریزی شده و مأخذ بومیپژوهان و دوستداران فولکلور این دیار شده است. و گواه این همت، صدها مقاله، گزارش پژوهشی و کتابی است که تا کنون قلی شده است.
کتاب «محرم و صفر در فرهنگ مردم» خوشهای از خرمن فراهم آمده از دستنوشتههای سیصدوسیودو نفر از فرهنگیاران و شنوندگان رادیو ایران است که با راهنمایی آن استاد فقید به گنجینه فرهنگ مردم مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما سپرده شده و با سعی جمعی از پژوهشگران آن مرکز تدوین شده و در سال 1392 در 497 صفحه روانه بازار نشر شده است.
کتاب حاضر که تجمیع پنج گزارش پژوهشی از نویسندگان است روایتی متین، ساده، آئینی و مردمی از فرهنگ عاشوراست که گستره ایران زمین را دربرمیگیرد و بازه زمانی گزارشهای مردمنگاری آن به بیش از نیم قرن میرسد از این رو اگر چه برخی مفاهیم آن با مستندات تاریخی سازگار نیست اما از منظر تاریخ شفاهی و ثبت آیینهای مهجور و گاه از یاد رفته مناطق مختلف، ایران کاری ارزنده به شمار میآید.
این کتاب در شش فصل تنظیم شده است؛ فصل اول «پیشینه عزاداری محرم» نام دارد و به صورت کلی به ویژگیهای ماه محرم، سابقه عزاداری امام حسین در ایران و روزشمار این واقعه عظیم پرداخته است. در فصل دوم آیینهای پیشواز ماه محرم، همچون علمبندان، آمادهسازی مساجد، تکایا، حسینیهها و سقاخانهها و آواهای استقبال مانند چاووشخوانی، سلامخوانی و نوحههای شب اول محرم بررسی شده است. سومین فصل کتاب به «آیینها و آواهای سوگواری ماه محرم» اختصاص دارد. در این فصل نخست به جلوههای سوگواری مناطق گوناگون ایران همچون سینهرنی، زنجیرزنی، چلابزنی، سنگزنی، شمعافروزی و دستهگردانی اشاره شده و در ادامه، در بخش آواها، برخی خوانشهای مذهبی همچون صلواتخوانی، دعاخوانی، ذکرخوانی، پامنبرخوانی، روضهخوانی، مرثیهخوانی، نوحهخوانی و زبانحالخوانی با ذکر مصادیق و نمونههای مختلف مورد واکاوی قرار گرفته است.
در فصل چهارم «بازتاب قیام عاشورا در انواع ادب شفاهی» پی گرفته شده و نمونههای ناب و گوناگونی از ترانهها، دوبیتیها، لالاییها، مثلها، متلها، تمثیلها، چیستانها، سوگندها و دعاها که وقایع و شخصیتهای عاشورایی در آنها نمود یافته، ارائه شده است. فصل پنجم به «نماد و نمایش در فرهنگ عاشورا» اختصاص دارد و در دو قسمت مجزا ابتدا نماد و مناسک مذهبی تعریف شده و در ادامه انواع تابوتوارهها و ضریحوارهها (نخل، حجله قاسم، گهواره علیاصغر، کتل، طبق، دغدغه، چهارچوب، نهر علقمه، شط فرات، شیدونه، ششگوشه)، انواع علموارهها (علم، توغ، جریده، شُدّه، علامت و چهلچراغ)، اشیا، جانوران، شخصیتها، مفاهیم و رفتارهای نمادین فرهنگ عاشورا مورد بررسی قرار گرفته است. فصل ششم این کتاب نیز به «سوگواری ماه صفر در فرهنگ مردم ایران» اختصاص دارد و در دو قسمت جداگانه «آیینها» و «آواهای» این ماه توصیف و تبیین شده است؛ مجالس روضهخوانی، شال به گلو کردن، نوحهخوانی، علمگردانی و علمواچینی، کرنانوازی، زیارت، نذرونیاز و مجالس تعزیه امام رضا از مهمترین آیینها، و جوشخوانی و نوحههای اربعین و مرثیههای این ماه بویژه 28 صفر از مهمترین آواهایی است که با ذکر نمونه به آنها پرداخته شده است.
* این مطلب توسط نویسنده کتاب نوشته شده است.
کلمات کلیدی : مرکز تحقیقات صداوسیما