توصيه به ديگران
 
کد مطلب: 487074
معماری در شعر حافظ
بخش فرهنگی الف، 7 تیر 96
تاریخ انتشار : چهارشنبه ۷ تير ۱۳۹۶ ساعت ۱۳:۳۹
آیا شخص حافظ، معماری، البته به معنای معماری خوب، را می شناخته است؟ چه ارزشی برای معماری خوب قائل بوده است؟ با چه مشخصه هایی از آن یاد کرده است؟ آیا از معماری و مفاهیم آن برای بیان منظور خود بهره برده است؟ و سوالات دیگری از این دست می تواند درباره معماری برای ما مطرح باشد.

 
ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، آیا شخص حافظ، معماری، البته به معنای معماری خوب، را می شناخته است؟ چه ارزشی برای معماری خوب قائل بوده است؟ با چه مشخصه هایی از آن یاد کرده است؟ آیا از معماری و مفاهیم آن برای بیان منظور خود بهره برده است؟ و سوالات دیگری از این دست می تواند درباره معماری برای ما مطرح باشد.

دوران انقلاب مشروطه عصری بود که ما با دنیای پیشرفته ارتباط یافتیم و در این ارتباط با علوم و هنرهایی آشنا شدیم که پیش از آن در گذشته نزدیک ما سابقه روشنی از آن در دست نیست. در اینجا این سوال مطرح است که آیا ما با این رشته ها به طور کامل بیگانه بوده ایم؟

دو پاسخ غیردقیق، یکی این است که بله، ما با این رشته ها کاملا بیگانه و ناآشنا بودیم و پاسخ غیردقیق دوم این است که خیر، این علوم اصلا از جانب ما به دنیای پیشرفته رفته است. از جمله روشنگری های مهمی که بررسی های ادبی به عنوان معدود اسناد باقی مانده ما از آن دوران می تواند داشته باشد،

روشن نمودن جایگاه این مفاهیم در ذهن و زندگی انسان ایرانی آن روزها و روزهای پیشتر از آن است. به بیان دیگر در این نوشته از یک سو به دنبال یافتن جایگاه معماری در شعر و اندیشه حافظ هستیم و از سوی دیگر اینکه از این طریق دریابیم انسان ایرانی عصر حافظ که مخاطب او بوده است، از معماری چه شناختی داشته است؟
 
معماری در شعر حافظ

ما می دانیم که حافظ تنها با تکیه بر وجه شاعرانه اش، یک هنرمند برجسته بوده است. ولی آیا صرف اینکه کسی هنرمند باشد، یا حتی هنرمند برجسته ای باشد، دلیل این خواهد بود که هنرهای دیگر و در اینجا معماری، را نیز بشناسد؟

چند موضوع دیگر نیز در حوزه معماری در اشعار حافظ اهمیت دارد که خوب است به آن اشاره شود.

یکی اینکه ما همه تاریخ گذشته مان را تنها می توانیم در ادبیاتمان پیدا کنیم، چرا که می توان گفت تقریبا منبع مکتوب غیرادبی از گذشته در دست نداریم و هرچه از گذشته ها لازم است که از منابع مکتوب استخراج شود، باید به سراغ منابع ابی و یا حتی دقیق تر اینکه به سراغ شعر رفت.

ایران که در تمام طول تاریخ خود، سرزمینِ بین دریای مازندران و خلیج فارس را در اختیار داشته و محل عبور شرق و غرب عالم بوده اس، دستخوش یورش های متفاوت شده و در این یورش ها، بسیاری از آثار معماری و منابع ما از بین رفته است. ادبیات و شعر به دلیل عدم دسترسی دشمنان به آن در حافظه ملت ما و پخش بودن در ذهن و زندگی انسان ایرانی، تا حدی از این تاراج مصون مانده است. به بیان دیگر از هرچه در گذشته کشورمان بخواهیم بیشتر بدانیم باید آن را در ادبیات جست و جو کنیم، که معماری نیز شامل آن است.

نکته دیگری که دارای اهمیت است اینکه، اگر پیدا شد که حافظ به عنوان یک شاعر، معماری را می شناخته، از آن لذت می برده، و از آن مهم تر برای بیان مقصود خود همان طور که از اصطلاحات و امکانات موسیقی برای بیان مقصود استفاده کرده، از معماری نیز برای بیان مقصود استفاده می کرده، آیا شاعران هم عصر ما نیز می توانند با شناخت بیشتر از معماری آثار بهتری خلق کنند؟

آنچه از این نیز می تواند اثرگذارتر باشد اینکه، آیا ممکن نیست معماران ما با شناخت بیشتر، بهتر و عمیق تر از شعر و ادبیات و به ویژه در اینجا از شعر حافظ، بتوانند آثار بهتری خلق کنند؟ تصور می کنم معمار یارانی ای که بتواند از گنجینه حکمت و لذتی که در شعر و ادبیات فارسی، و در اینجا اندیشه حافظ، هست بهره مند شود، این بهره مندی و دمخور بودن با یک منبع اصیل هنری می تواند مسیر پویایی هنری و توان خلاقیت او را در اندازه های  چشمگیری بهتر کند.

از آثار حافظ می توان دریافت که معماران و آثار معماری بر او تاثیرگذار بوده اند و بدون اینکه سندی در دست داشته باشیم شاید بتوان با اطمینان گفت که حافظ نیز بر معماران همعصر خود و تا امروز بر روی معمارانی که آثارش را با درک و دقت می خوانند تاثیر داشته است.

بین حافظ و معماران یک مفهوم مشترک بسیار پراهمیت وجود دارد که باعث می شود پژوهش در این حوزه اهمیت بیشتری پیدا کند. بدون شک می توان گفت که معماری زبان است و تمام اتفاقات در یک کار معماری در حال بیان هستند. حافظ نیز هنرمندی است با ابزار زبان.

با این مقدمه چند بیت از حافظ را که اصطلاحات و اشارت روشنی از معماری دارد، می آوریم و به آنها از زاویه معماری می پردازیم تا نگاه او به معماری و بهره برداری او از مفاهیم معمای برای بیان مقصود، روشن تر شود.
 
طرب سرای محبت کنون شود معمور
که طاق ابرو یار منش مهندس شود

در این بیت با واژه «طرب سرای» برخورد می کنیم که یکی از واژه های ترکیبی حافظانه است و منظور و مراد خاصی با این ترکیب سازی مورد نظر بوده است.

«محبت» به عنوان یک مفهوم انتزاعی و با توصیف پذیری پیچیده، برای توصیف شدن و از حالت ذهنی به حالت قابل انتقال رسیدن، به خانه ای تشبیه شده که در آن «طرب» و عیش و شادی برقرار است.

از سوی دیگر شرط این که خانه ای معمور و ساخته شده به ترتیبی باشد که بتوان آن را «طرب سرای» خواند، این است که مبنای ساخت آن، که در هندسه اش تجلی می یابد، عشق باشد.
 
 معماری در شعر حافظ
 

این بیت علاوه بر اینکه با استفاده از اصطلاحات و مفاهیم معماری نشان می دهد که «محبت» در چه شرایطی به شکل ایده آل خود خواهد رسید و اثربخشی خود را خواهدداشت، از سوی دیگر نشان از درک عمیق شاعر از معماری دارد.

این بیت نشان می دهد که شاعر معماری خوب رامی شناخته و شرط به ظهور رسیدن معماری خوب را عشق عنوان کرده است.

با این نگاه، بیت دوم را می توان علاوه بر مشخصات ظاهری شخص، مشخصات فکری و معمارانه او در معماری ساخت یک رابطه محبت آمیز دانست و منظور شاعر را این طور دریافت که «احساس خوش بودن در محیط محبت آمیز، آن زمانی دست می دهد که، یار من آن عشق و محبت را به من داشته باشد.»

از سوی حافظ در این بیت نشان داده است که هر ساخته شده ای را ساختمان نمی دانسته و اشاره  روشنی دارد که یک ساختمان به صِرف ساخته شدن دارای معماری خوب و به تبع آن حس خوب نیست و برای اینکه دارای معماری خوب باشد و به انسان که در آن زندگی می کند و یا آن را می بیند حس خوب بدهد، لازم است مهندس و مهندسی آن ویژگی هایی داشته باشد.

شاعر اهمیت شکل کلی را مهم ندانسته و آنچه از نظر او مهم بوده، توجه به جزییات و ظرائف است که اهمیت معماری نیز دقیقا در همین ظرائفی است که حافظ نشان داده با آن در عرصه معماری نیز کاملا آشناست.

به بیان دیگر اگر «طرب سرای محبت» را معادل ساختمانی که هنرمندانه طراحی و ساخته شده است در نظر بگیریم، حافظ شرط ساخته شدن چنین بنایی را دیدن، شناختن و مبنا قرار دادن زیبایی قرار داده است.
 
سرای مدرسه و بحث علم و طاق و رواق
چه سود چون دل دانا و چشم بینا نیست

این بیت نیز در بین اشعار حافظ دارای نشانه های روشنی از درک و شناخت عمیق او از معماری است.

در مصرع اول سه عنصر در کنار هم و با نگاهی که نشان از هم ارزی دارد آمده است. سه عنصر دارای «سرای مدرسه»، «بحث علم» و «طاق و رواق».
 
کلمات کلیدی : حافظ+معماری
 


نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.