در ميان ياران و اصحاب امام حسين (ع) اين قسمت داراي ارزشي قويتر بوده كه بار خود با قصر سن در سير كربلائي بودن و عاشورايي شدن تلاش فراوان نمودهاند و با استعداد از بارگاه حق و تمسك به وجود مقدس نبوت و امامت به حضور زيباي اين عزيزان در كربلا ميپردازيم.
* عبدالله ابن الحسن:
«اَلسَّلامُ عَلي عَبدِاللّهِ بنِ الحُسين الطِّفل الرَّ ضيع الَمرمي الصِّريع المشحَّوادَما... الَمذبوحِ بالسَّهمِ في حِجرِ اَبيهِ لَعَنَ اللّه راميه...»1
سلام بر عبدالله شيرخوار فرزند حسين كه هدف تير قرار گرفت و در خون خود غوطه ور شد... و سرش به وسيله تير دشمن، در آويخته شد، ذبح گرديد. خداوند قاتل او را لعنت كند.
عبدالله ابن الحسين (ع) كودك شيرخواري بود كه در ظهر عاشورا چشم به جهان گشود.2 و از تولد تا شهادتش شايد بيشتر از يك ساعت نگذشت.
مادرش امّ اسحاق دختر طلحه بن عبيدالله ابن تيميه است رباب كساني كه رباب را مادر عبدالله ميدانند. او را با علي اصغر يكي ميدانند و اين صحيح نيست.
امام حسين (ع) پس از شهادت تمام ياران و اصحاب به سوي خيمهها رفت و از اسب پياده شد و بر در خيمه نشست. در اين حال نوزاد را كه در همان ساعت به دنيا آمده بود به دستش دادند و حضرت در گوش او اذان گفت.3 سپس طفل را در دامن نهاد و زبان مبارك را در دهان او برد،4 و كامش را برداشت همين كه خواست براي وداع نوزادش را ببوسد، عبدالله بن عقيقه الغنوي5 تيري از كمان رها كرد، آن تير بر گلوي نازك كودك نشست و او را در آغوش پدر سر بريد.
امام حسين (ع) تير را از گلوي كودك بيرون كشيد و او را به خونش آغشته ساخت و فرمود:
«وللّهِ لانتَ اكرمُ علي اللّهِ مِن الاّقَهِ وَ محمّد اَكرَمُ عَلَي اللَّهِ مِنْ صالحِ»
به خدا سوگند كه تو از ناقه بر خداگراميتري و محمد هم از صالح بر خدا گراميتر است.6
سپس او را پهلوي فرزندان و برادرزادگان خود نهاد.
علي ابنالحسين الاصغر (علي اصغر):
علي اصغر كودك شيرخوار امام حسين (ع) و مادرش رباب دختر امرءالقيس ميباشد. معروف است كه علي اصغر (ع) در كربلا شش ماه داشت.
ابو مخنف مينويسد:.... «وَلِهُ مِنَ الغمر سِتَّةُ اَشهُرٍ»7
او علي اصغر، شش ماه داشته است.
محل تولد حضرت، مدينه بوده است. علي اصغر (ع) به همراه پدر، مادر و بستگان خويش به كربلا آورده شد. درباره نحوه شهادت اين طفل شيرخوار روايات و تواريخ مختلف است كه به آنها اشارهاي ميرود.
امام (ع) در اوج مصيبتها و فجايعي كه برايش اتفاق بود و ياران و فرزندان و برادران و بستگانش همه به شهادت رسيده بود و هيچكس جز زنان و كودكان باقي نماندند، صداي استغاثه حضرت به گوش زنان رسيد، صداي زنان به ناله بلند شد. امام با شنيدن ناله جانسوز آنها به خيمهها رفت و آنان را آرام ساخت و سپس فرمود:
ناوِلوني عَلِيّا اِبني الطَّفل حَتَّ اَودّعهُ8
پسر كوچكم علي را به من بدهيد تا با او وداع كنم.
آنان علي اصغر را به آن حضرت دادند. امام او را گرفت و در دامن خود قرار داد و در حالي كه سر را براي بوسيدن پايين ميبرد فرمود:
«ويلُ لهؤلاءِ القَومِ اذاكان جَدُّكَ مُحَمَّدٍ المصطفي خَصمُهُمْ»
و اي بر اين ستمكاران، آن گاه كه جدّت حضرت محمد (ص) دشمن ايشان باشد.
پس او را بوسيد و با او وداع كرد، هنگامي كه خواست او را به خواهرش امكلثوم بدهد، چنين سفارش فرمود:
خواهرم! تو را سفارش ميكنم كه به بهترين وجه از علي اصغر نگهداري كني. زيرا او كودك كوچك شش ماههاي است و به مراقبت شما نياز دارد.9
ام كلثوم عرض كرد: برادر اين كودك تشنه است، جرعه آبي به او بنوشان. امام حسين (ع) دوباره علي اصغر را در آغوش گرفت و به سوي دشمن رفت و در برابر آنان ايستاد و فرمود:
«يا قَومُ اِن لَمْ ترحموني فَارحُموا هذاالطِّفل10 اَمّا تَرَوْنَهُ كَيفَ يَتَلظّي عطشا»11
اي مردم! اگر به من رحم نميكنيد پس به اين كودك شيرخوار رحم كنيد. آيا او را نميبينيد كه چگونه از شدت تشنگي دهانش را باز و بسته ميكند.
در اين هنگام هرملة بن كامل اسدي تيري از كمان رها كرد و آن كودك را در آغوش پدربزرگوارش ذبح كرد.
«فَذَبَحَ الطِّفلُ مَنَ الَريد ال الوريد اَوِ الاُذنِ اِلي الاُذُنْ»12
از رگ تا رگ يا گوش تا گوش آن طفل بريده شد.
امام حسين (ع) با سرعت به خيمه بازگشت وتير را از گلوي علي اصغر بيرون كشيد و او را به خواهرش زينب سپرد، سپس دستهايش را از خون گلوي او پر كرد و به آسمان پرتاب كرد13 و فرمود:
خدايا بين ما و اين مردم كه ما را دعوت كردند تا ياريمان كنند امّا ما را كشتند، حكم بفرما.14
سيد بن طاووس در لهوف مينويسد: امام حسين (ع) پس از پاشيدن خون كودك شيرخوار به آسمان چنين فرمود:
... آنچه از ما مصيبت بر من نازل ميشود برايم آسان است زيرا خداوند آن را ميبيند...
و امام باقر (ع) فرمودند:
«فَلَمْ يَسْقَطْ مِنْ ذلكَ الدّم قطرة الي الارض»
از آن خوني كه حسين (ع) از گلوي علي اصغر به سوي آسمان پاشيد يك قطره هم بر روي زمين نيفتاد.
حضرت علي اكبر (ع):
علي اكبر بين سالهاي 33 تا 35 هجري قمري از مادر بزرگوار به نام ليلي دختر ابي مرّة بن مسعود ثقفي در شهر مدينه چشم به جهان گشود و در مكتب انسان ساز امام حسين (ع) تربيت شد و علم، ادب، كمال، ايثار و شهادت را از وجود مقدس سبط اكبر، امام حسين (ع) فرا گرفت و در هيچ زماني از اطاعت امامت و حمايت اهداف ولايت كوتاهي نكرد و تا آخرين نفس و قطره خون از امام زمانش دفاع كرد.
در مورد سن اقوال مختلفي وجود دارد از جمله:
* ابن شهر آشوب در مناقب و طبرسي در اعلام الوري و شيخ مفيد در ارشاد، سن حضرت را هيجده يا نوزده سال نوشتهاند.
* ابن نماي حلي در مشيرالاحزان بيست يا بيست وسه آورده است.
* ابن ادريس حلّي در خاتمه كتاب بع السرائر (ص 655) مينويسد: با توجه به اينكه حضرت علياكبر (ع) در زمان خلافت عثمان به دنيا آمده، سن حضرت بين بيست و پنج و بيست و هفت سال بوده است. مرحوم محدث قمي در نفس المهوم15 و مقّرم در رساله علياكبر و ذبيح الله محلاتي در فرسان الهيجاء به همان سن 27 سال ارجحيت ميدادند.
سقاي جوان كربلا
يكي از كساني كه در كربلا به فضيلت آب آوري دست يافت، حضرت علي اكبر (ع) بود. در حديث از امام صادق (ع) چنين نقل شده است كه امام حسين (ع)، حضرت علي اكبر (ع) را در روز هشتم محرم به همراه سي سوار به سوي آب فرستاد. آنان خود را به خيل لشگر دشمن زدند و بدون هيچ ترس و هراسي به پيكار پرداختند و پس از يك درگيري سخت، به آب رسيدند و ظرفها را پر كردند و به خيمهها بازگشتند، حضرت علي اكبر دوست داشت كه آب زودتر از خودش به تشنگان خيام امام (ع) برسد و حتي آماده بود تا جانش را فداكند امّا يك قطره آب بر زمين نريزد16.
اولين شهيد بنيهاشم
علي اكبر (ع) اولين نفر از بنيهاشم است كه در روز عاشورا در كربلا شهيد شد17
در زيارت ناحيه نيز چنين آمده است:
«اَلسَّلام عَليكَ يا اَوَّلَ قتيل من نَسلٍ خَيرِ سليلٍ...»18
سلام بر تو اي اولين شهيد از دودمان بهترين نسل...
حضرت علي اكبر در زمان تاختن به ميدان عين خورشيدي ميماند كه از افق ميدان طلوع كرده است. ناگهان دشمن، جمال حضرت محمد (ص) عصمت فاطمه و شجاعت حسين (ع) را در برابر خود مشاهده كرد.19
علي اكبر با رشادت كامل با دشمن جنگيد و بالاخره در كمال شقاوت دشمن نابكار حضرت را با لب عطشان به شهادت رساندند.
هنگامي كه امام حسين (ع) در كنار بدن پاك ومطهر حضرت علي اكبر حاضر شد با صداي بلند گريست و تا آن زمان هيچ كس صداي گريه آن حضرت را نشنيده بود.20
جوانان بنيهاشم پيكر علي اكبر را به سوي خيام ميبردند كه بانوان خاندان وحي از خيمهها بيرون ريختند و چون او را غرقه در خون و مالامال از زخم نيزه و تير مشاهده نمودند، با سينههاي سوخته و موهاي پريشان و نالههاي جانسوز به استقبالش آمدند و خود را بر او انداختند. در پيشاپيش آنان حضرت زينب كبري (س) بود.21
حسن بن حسن (مثني):
حسن بن حسن معروف به حسن مثني يكي از پسران امام حسن مجتبي (ع) است. كنيه آن بزرگوار ابو محمد و مادرش خوله دختر منظور قزاريه است.22 و به روايتي ميگويند او در روز عاشورا نوجواني هفده ساله بوده است23.
ابوالحسن شعراني مينويسد: تزويج حسن مثني و فاطمه دختر امام حسين (ع) در همان ايام خروج امام حسين (ع) از مدينه يا در راه مدينه و كربلا بوده است و فاطمه در كربلا نو عروس بود24.
حسن مثني همراه امام حسين (ع) در كربلا حاضر بود و در روز عاشورا به ميدان جنگ رفت و با دشمنان خدا جنگ سختي كرد25.
سيد بن طاووس مينويسد: حسن مثني هفده نفر را به خاك هلاكت انداخت و هيجده زخم بر بدن مباركش وارد شد26.
مقرم مينويسد: دست راست او نيز قطع شده بود27 براثر زخمها و خونريزي زياد بيهوش در ميدان افتاده بود. دشمن خيال كرد او نيز شهيد شده است.
روز يازدهم وقتي به دستور عمر سعد سرهاي شهدا را جدا كردند، ديدند او هنوز زنده است. اسماء بن خارجه فرازي يكي از سربازان دشمن كه به مادر او نسبت داشت گفت: او را به خاطر من واگذاريد. او را رها كردند و اسماء حسن مثني را به كوفه برده وقتي اين حكايت را براي عبيدالله نقل كردند گفت او را براي ابي حسّان واگذاريد، پسر خواهر اوست. اسماء او را معالجه كرد و به مدينه فرستاد.28
ابوبكر بنالحسن (عبدالله اكبر):
نوجوان ديگري كه روز عاشورا در كربلا حضور فعالي داشت، ابوبكر پسر امام حسن مجتبي (ع) معروف به عبدالله اكبر است29. مادر بزرگوار او كنيزي به نام رمله بود. او پس از ازدواج برادرش حسن مثني، نزد امام حسين (ع) ميرود و سكينه دختر عموي خود را خواستگاري و عقد ميكند30.
بسياري از مورخان نوشتهاند كه در روز عاشورا حضرت سكينه (س) عقد بسته پسر عمويش عبدالله اكبر بود و تا لحظه شهادت او مراسم زفاف انجام نشد31.
امّا ازدواج اين دو برادر (حسن مثني و عبدالله اكبر) با اين دو خواهر (فاطمه و سكينه) از مسلّمات تاريخ است. در زيارت ناحيه مقدسه ميخوانيم:
«اَلسَّلام عَلي ابي بكر بن الحسن بن علي الزكي الولي المرمّي بالسّهم الَّروي لعَنَ اللهُ قاتلهُ عبدالله بن عقبه الغنوي»32
سلام بر ابوبكر پسر حسن بن علي بن ابي طالب كسي كه پاك و دوست داشتني بود، كسي كه با تير دشمن از پاي درآمد. خداوند قاتل او، عبدالله عقبه غنوي را لعنت كند.
عبدالله اصغر:
عبدالله اصغر پسر يازده ساله33 امام حسن (ع) روز عاشورا در كربلا حضور داشت. برخي از مورخان مادرش را زينب دختر سليل (سيع) بنعبدالله34 و بعضي ديگر او را كنيز دانستهاند.35
اين كودك كنار عمويش امام حسين (ع) در قتلگاه شهيد شده است. امام حسين (ع) مجروح و خونين، غريب و تنها در قتلگاه افتاده است و دشمنان او را محاصره كردهاند. عبدالله اين صحنه جگر سوز را ميبيند. براي دفاع هرچند ناچيز به ميدان ميرود و خود را به عمويش ميرساند و كنار آن حضرت ميايستد. در اين هنگام مردي از قبيله يتم به نام بحربن كعب شمشير كشيد تا آن را بر امام (ع) فرود آورد، عبدالله اصغر گفت: اي پسر زن ناپاك آيا ميخواهي عموي مرا بكشي؟ او شمشيرش را فرود آورد، عبدالله دستش را سپر كرد تا به امام (ع) اصابت نكند، دست او قطع شد و به پوست آويزان گشت. عبدالله صدا زد: يا عمّاه، يا امّاه (اي عمو جان، اي مادر) در اين هنگام امام حسين (ع) او را گرفت و به سينه چسباند و فرمود:
اي پسر برادرم صبركن. اين زخم شمشير و مصيبت را خير به حساب بياور، زيرا به زودي خداوند تو را به پدران شايستهات رسول خدا (ص) و علي بنابيطالب (ع) و حمزه و جعفر و حسن بن علي كه درود خدا بر آنان باد ملحق خواهد ساخت. عبدالله هنوز در دامن عموي بزرگوارش بود و به دلجويي او گوش داشت كه حرملة بن كامل اسدي، گلوي نازك وي را هدف تير قرار داد و او را در آغوش امام حسين (ع) سر بريد36.
عمرو بن الحسن:
يكي ديگر از كودكاني كه در كربلا حضور داشت و پس از حادثه عاشورا به اسارت رفت، عمروبن الحسن (ع) بود. بعضي او را عمربن الحسن نوشتهاند.
تاريخ درباره او چيزي بيش از آنچه در ذيل ميآيد ذكر نكرده است:
طبري مينويسد: يك روز يزيد، علي بن الحسين (ع) را فرا خواند. امام سجاد (ع) با عمرو بن الحسن كه پسر كوچكي بود نزد يزيد رفت، خالد پسر يزيد لعنت الله عليه كه تقريبا با عمر و هم سن و سال بود نيز حضور داشت. يزيد به عمرو گفت: آيا با پسر من كشتي ميگيري؟
عمروگفت: نه، امّا يك چاقو به من و يك چاقو به او بده تا با يكديگر بجنگيم. يزيد اين سخن شجاعانه عمرو را شنيد. فرزند خود را در آغوش گرفت و بر سينه چسباند و گفت: اين خويي است كه من از اخترم ميشناسم آيا مار جز مار ميزايد37.
كنايه از اينكه عمرو بن الحسين (ع) شجاعت و دلاوري را از پدران و اجداد خود به ارث برده است38.
احمد بن الحسن (ع):
مامقاني مينويسد: احمد فرزند امام حسن مجتبي (ع) در سن شانزده سالگي همراه عموي بزرگوارش در كربلا حضور داشت و روز عاشورا پس از يك مبارزه شديد به شهادت رسيد. مادر بزرگوار او امّ بشر اخترابي مسعود انصاري در ميان بانوان اهل بيت در كربلا بود.
احمد بنالحسن نوجواني شجاع و بيباك بود. او از امام حسين (ع) اجازه نبرد گرفت و به ميدان رفت.
در اين نبرد هشتاد نفر را به هلاكت رساند، بارجز خواني بسيار زيبايش به دشمن ميتاخت و امّا براي رفع تشنگي به پيشگاه مظلوم كربلا امام حسين (ع) ميآمد كه امام (ع) فرمودند بزودي بوسيله جدّت رسول اكرم (ص) سيراب ميشوي.
و بالاخره در اين مبارزه كه تعداد كثيري از افراد دشمن را به هلاكت رساند در آخر دشمنان زخم خورده با شدت بيشتري او را محاصره كردند و از پايش در آوردند39.
قاسم بنالحسن (ع)
يكي ديگر از نوجوانان شجاع و نيرومندي كه روز عاشورا در كربلا حضور داشت، حضرت قاسم فرزند امام حسن مجتبي (ع) بود مادر او همان مادر عبدالله اكبر يعني رمله بود.
با اينكه تاريخ زندگيش مشخص نيست امّا لحظات عشق و ايثار او در روز عاشورا از شخصيت والاي او، روح بلندش، معرفت و دينداريش، وفاداري، شجاعت، محبت، جانبازيش خبر ميدهد.
مجلسي مينويسد: در اكثر روايات آمده است كه قاسم بنالحسن نوجواني نابالغ بود. آنگاه كه امام حسين (ع) او را آماده رزم، ديد، دست در گردن او انداخت و گريست. قاسم نيز به گريه افتاد. آنقدر گريه كردند تا از هوش رفتند. هنگامي كه به هوش آمدند، قاسم از عموي بزرگوارش اجازه مبارزه خواست. امام حسين (ع) اجازه نداد، قاسم به التماس افتاد و آنقدر دست و پاي آن حضرت را بوسيد تا اجازه مبارزه گرفت.
حضرت قاسم در حالي كه اشك از چشمهايش جاري بود به ميدان رفت و اين رجز را خواند. اگر مرا نميشناسيد، پس بدانيد حسن فرزند امام حسين (ع) نوه پيامبر اسلام (ص) هستم. اين حسين است كه مانند اسيري گروگان مردم است، خدا آنان را سيراب نسازد، صورتش چون پاره ماهي ميدرخشيد. با آن كوچكي سي وپنج مرد جنگي دشمن را از پاي در آورد40.
حضرت قاسم (ع)بعد از جنگ و مبارزهاي نابرابر توسط عمرو يعد جراحت شديدي برداشت بهطور كه قاسم با فرق شكافته، بدن مجروح و پايمال شده از سم اسبهاي دشمن، روي خاك داغ كربلا و در برابر؟ آفتاب سوزان پاي بر زمين ميسائيد41.
حضرت امام حسين (ع) بدن پاك قاسم را در كنار بدن پاك و مطهر حضرت علي اكبر و ساير شهيدان اهل بيت قرار داد و به آسمان روي كرده و فرمود:
خدايا به حساب آنان برس و چندان از آنان بكش و پراكنده ساز تا هيچكس از آنان باقي نماند و هرگز آنان را نيامرز.
اي عموزادگان و اهل بيت من! صبر كنيد كه از اين پس هرگز ذليل و خوار نشويد.
در زيارتنامه معروف ناحيه مقدسه آمده است.
السلام علي القاسم ابن الحسن بن علي المضروب هامَته المسلوب لامته...
سلام بر قاسم پسر امام حسن (ع) آن نوجواني كه دشمن فرقش را شكافت و لباس جنگياش را ربود. آنگاه كه عمويش حسين (ع) را به كمك طلبيد، مانند باز تيز پرواز بر بالين او حاضر شد. پاهايش را بر خاك گرم كربلا ميسائيد. در اين هنگام امام (ع) فرمود: از رحمت خدا دور باشند قومي كه تو را كشتند. آنان كه جد و پدر بزرگوار تو را در روز قيامت دشمنشان است.
امام باقر (ع):
شيخ مفيد رحمتالله عليه مينويسد: امام سجاد (ع) پانزده فرزند داشت كه تنها يكي از آنان در كربلا بود و او امام باقر (ع) بود42.
مادر بزرگوار امام باقر (ع) فاطمه دختر امام حسن مجتبي (ع) معروف به عبدالله است.
امام پنجم (ع) در روز دوشنبه سوم صفر يا اول رجب سال 57 هجري قمري در شهر مدينه چشم به دنيا گشود. او سه سال و نيمه بود كه همراه پدر و جد بزرگوترش در كربلا حضور داشت. با چشمان كوچك خود حوادث خونين عاشورا و دوران اسارت را در حافظه خويش ثبت كرد.
فرزندان حضرت زينب (عون و محمد بن عبدالله)
در تاريخ كربلا نوجوانان و جوانان بسياري در ركاب سيدالشهداء (ع) بر عليه دشمن غدّار مبارزه نمودهاند و به درجه رفيع و جايگاه والاي شهادت رسيدهاند كه از جمله اين عزيزان فرزندان زينب (س) ميباشند. حضرت زينب كبري (س) با پسر عموي خود عبدالله بن جعفر بن ابي طالب (ع) ازدواج كرد و صاحب چند فرزند به نامهاي علي، عون، محمد، عباس، امكلثوم شد43. عون و محمد در كربلا و روز عاشورا همراه مادرشان و امام حسين (ع) حضور فعال داشتند و به شهادت رسيدند.
شريف كاشاني مينويسد: حضرت زينب (س) پس از شهادت حضرت قاسم، موهاي عون و محمد را شانه كرد و چشمانشان را سرمه كشيد و لباس نو به آن پوشاند و شمشير به كمرشان بست. سپس آن دو نوجوان شجاع را نزد برادر خود برد و برايشان اجازه مبارزه طلبيد. امام فرمود: شايد عبدالله راضي نباشد. عرض كرد: عبدالله راضي است. او خود به من سفارش كرده است كه اگر جنگ روي داد، فرزندان من پيش از فرزندان برادرت بايد به ميدان بروند و جانشان را نثار كنند.
پس از اصرار زياد و سوگند دادن امام به مادر و پدر و جد بزرگوارش، حضرت اجازه فرمود.
محمد و عون، شمشير به دوش، به ميدان آمدند. تا چشم عمر سعد به آن دو طفل افتاد، گفت عجب محبتي اين خواهر به برادرش دارد! او دو نوجوان خود را فداي برادر ميكند44.
و آنها بعد از يك مبارزه دليرانه محمد به دست عامربن نهشل تميمي به شهادت رسيد. در زيارت ناحيه مقدسه نام محمدبن عبدالله بن جعفر بن ابي طالب (ع) آمده است.
السلام علي محمد بن عبدالله بن جعفر الشاهد مكان ابيه و التالي لافيه و واقيهِ ببدنِه. لَعَنَ اللّه قاتلهُ عامِرِبن نَهشَلِ التَميمي45
سلام بر محمدبن عبدالله بن جعفر كه جايگاه جدش را در بهشت ديد و پس از برادرش به شهادت رسيد و نگهدار بدن برادر بود. خداوند قاتل او عامربن نهشل تميمي را لعنت كند.
و عون در يك نبرد سنگين سه سوار و هيجده پياده از دشمنان خدا را به جهنم فرستاد و در پايان به دست عبدالله بن قطنه الطائي (تيهائي) به شهادت رسيد46.
در زيارت ناحيه مقدسه ميخوانيم:
«السلام علي عون بن عبدالله بن جعفرٍ الطيار حليف الايمانِ و منازل الاقران الناصر للَّرحمنِ التّالي للمثاني و القرآن لعن الّهُ قاتلُِه عبداللّه بن قُطنة الطّائي الَّنهاتي»47
سلام بر عون فرزند عبدالله بن جعفر كدام جعفر؟ همان طيار بهشت، هم پيمان ايمان، هماورد همگنان، ياور خداي رحمان و تلاوت كننده قرآن. خداوند قاتل او عبدالله بن قطنه طائي بنهاني را لعنت كند.
فرزندان مسلم (ع)
در جريان كربلاي حسيني حضرت مسلم (ع) به عنوان سفير كبير اباعبدالله (ع) تا پاي شهادت به رسالت سنگين خويش جامه عمل پوشيد و دو فرزند نوجوانش كه براي رسيدن به پدر در بين راه توسط حارث سنگدل به شهادت رسيدند امّا چند تن ديگر از فرزندان مسلم در كربلا حضور داشتند از جمله:
عبدالله بن مسلم بن عقيل:
او به همراهي دائي و مادرش در كربلا حضور داشت. مادر او رقيه دختر علي (ع) است48.
او بعد از اذن مبارزه از حضرت امام حسين (ع) در مبارزه با دشمن به ميدان رفت و بعد از يك مبارزه دلاورزانه توسط عمروبن صبيح ميدواي و اسد بن مالك به شهادت رسيد49.
- محمد بن مسلم بن عقيل:
مامقاني مينويسد: محمد بن مسلم بن عقيل نوجوان دوازده يا سيزده سالي بود كه روز عاشورا در كربلا با امام حسين (ع) شهيد شد. مادر او كنيز بوده است. او شرافت نسب، شهادت و اطاعت از امام زمان خود را براي خويش جمع نموده بود50.
كودكان اصحاب امام حسين (ع)
از جمله فرزندان اصحاب كه در كربلا حضوري قوي داشتند و به مبارزه با دشمن پرداختهاند عبارتند از:
محمد بن ابي سعيد (11 ساله):
كه توسط فردي به نام لقيط بن اياس شهيد شد51.
عمرو بن جناده (11 ساله):
كه در حد توان جنگيد و توسط دشمنان سنگدل سر او جدا شد و به سوي لشگرگاه امام حسين (ع) انداختند. مادرش پيش آمد آن را برداشت و خون از چهرهاش پاك كرد و بر سينه چسباند و گفت: آفرين بر تو پسرم، اي شادي قلبم و اي نور چشمم.
سپس آن سر را به سينه مردي از سپاه دشمن زد و او را كشت. آن گاه تيرك خيمه را برگرفت و به دشمن حمله كرد و دو مرد را از پاي در آورد و به دوزخ فرستاد. امام حسين (ع) او را به خيمهاش برگرداند و در حقش دعا كرد52.
قاسم بن حبيب بن مظاهر:
كه در كربلا حضور داشت و پسر تازه بالغي بود امّا در كربلا شهيد نشده و قاسم بالاخره در مدتي بعد قاتل پدر را شناسايي كرد و به درك و اصل كرد53.
بين كودكان و نوجوانان و جوانان حاضر در كربلا از دختران ابا عبدالله (ع) و بنيهاشم و اصحاب حضرت نيز حضور داشتند كه جداگانه نقش اين عزيزان قابل بررسي است. اسامي اين افراد به شرح زير است:
* فاطمه دختر امام حسين (ع)
* سكينه دختر امام حسين (ع)
* رقيه دختر امام حسين (ع)
* حميده دختر مسلم بن عقيل (ع)
* عاتكه دختر مسلم بن عقيل (ع) (زير دستوپا به شهادت رسيد)
و همچنين بايد به محسن بن حسين اشاره نمود كه در دوران اسارت بانوان حرم نزديكي در حلب به دليل فشارهاي وارده بر مادرش سقط گرديد و اين عزيز هم به برادرش پيوست.
البته در فرصتهاي ديگر لازم است كه ابعاد زندگي اين عزيزان بهطور كامل بررسي شود از جمله به نحوه شهادت آنها يا ادامه زندگي و شيوه زندگي آنها پرداخته شود و اينكه قاتلان اين غنچههاي شكفته شده عاشورائي به غرقاب خون چه كساني و داراي چه شخصيتي بودند. سرانجام زندگي نكبت بار قاتلان آنها چه شد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
«منابع»
1 ـ الارشاد ··· شيخ مفيد
2 ـ بحارالانوار ··· علامه مجلسي
3 ـ تاريخ طبري ··· ابوجعفر محمدبن جرير طبري
4 ـ تاريخ يعقوبي ··· اعدبن ابي يعقوب
5 ـ تذكره الخواص ··· سبط بن الجوزي
6 ـ حماسه سازان كربلا ··· عقيقي بخشايشي
7 ـ دايرهالمعارف الشيعه العامه ··· محمدحسين اعلمي حائري
8 ـ در كربلا چه گذشت ··· محمدباقر كمرهاي
9 ـ الدمع السجوم في ترجمه نفس المهموم ··· ابوالحسن شعراني
10 ـ فرسان الهيجاء ··· شيخ ذبيح الله محلاتي
11 ـ لهوف ··· سيد بن طاووس
12 ـ مقاتل الطالبين ··· ابوالفرج اصفهاني
13 ـ مقتل الحسين ··· ابو مخنف
14 ـ مقتل الحسين ··· عبدالرزّاق الموسوي المقرّم
15 ـ مناقب آل ابي طالب ··· ميرزا محمدتقي سپهر
16 ـ نفس المهموم ··· حاج شيخ عباسي قمي