توصيه به ديگران
 
کد مطلب: 206226
آینده پژوهی بسیج؛
لازمه تشکیل بسیج فرامکانی و فرازمانی‎
بخش تعاملی الف - حسین ظفری
اشاره: مطلبی که می خوانید از سری یادداشت های بینندگان الف است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. بینندگان الف می توانند با ارسال یادداشت خود، مطلب ذیل را تایید یا نقد کنند.
تاریخ انتشار : سه شنبه ۵ آذر ۱۳۹۲ ساعت ۰۹:۳۳
شاید به جرات بتوان گفت که نگاه به آینده و دوراندیشی، از جمله مهمترین مواردی است که در آیات و روایات اسلامی بر آن تاکید فراوان شده است. اینکه پیش از انجام هر اقدامی، باید عواقب و پیامدهای آن را ارزیابی و مورد سنجش قرار داد؛ اینکه به کرات به تاثیر تصمیمات و رفتارهای فردی و گروهی چه در این دنیا (به عنوان آینده نزدیک) و چه عواقب آن در آخرت (به عنوان آینده دورتر) تذکر داده می شود؛ همه و همه، نشان از اهمیت بالای این موضوع دارد. در روایات مختلف بصیرت [۱]، منوط به آینده­ نگر بودن شده است و پیروزی [۲] را به همراه خواهد داشت.

این موضوع، مکرر در ادبیات اسلامی نیز ذکر شده است؛ به عنوان نمونه در آیه ۱۱ سوره رعد آمده است که "خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنان سرنوشت خود را تغییر دهند".

بر اساس همین منطق قرآنی بود که در سال ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی پا به عرصه وجود گذاشت و تصویر جدیدی از انقلاب ارائه نمود. حضرت امام خمینی (ره) از ابتدای انقلاب و حتی پیش از آن، به درک مناسبی از اهمیت و مشارکت مردم و حضور یکپارچه آنان در فعالیت ها و برنامه های اجتماعی و نقش آفرینی آنان در ایجاد آینده مطلوب جمهوری اسلامی، رسیده بودند. از اینرو با تشکیل بسیج مستضعفین، مبنای مناسبی در جهت تحقق آرمانهای انقلاب اسلامی بنا نهادند و آرمانهای بسیج را به آرمانهای انقلاب گره زدند. به عبارت بهتر، حرکت عظیم و رو به جلوی بسیج، می تواند تاثیر مثبت و موثری در تحقق اهداف ترسیم شده انقلاب اسلامی بگذارد و هرگونه خلل و نقصی در این حرکت، اثرات نامطلوب خود را در روند دستیابی به آرمانهای انقلاب برجای خواهد گذاشت.

در واقع اقدام هوشمندانه و آینده نگر امام خمینی (ره) در تشکیل بسیج، سبب شد تا مشارکت آحاد مردم در راستای تحقق و مهمتر از آن، استمرار اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی جلب شود. به بیان دیگر، از آنجا که آینده پژوهی، سیستمی اجتماعی- تکنیکی معطوف به آینده­سازی است، فلذا خلق آینده های مطلوب، مشارکت آحاد جامعه را می طلبد و این امر از نگاه امام خمینی (ره) پوشیده نبود. از نگاه مقام معظم رهبری نیز مساله بسیج، یک مساله اساسی و اصولی انقلاب است و قوام انقلاب به بسیج است[۳].

تشکیل بسیج موجب شد که در اوایل انقلاب، تهدیدات به وجود آمده توسط معارضین داخلی و نیز دشمنان بیرونی (در طی دوران دفاع مقدس) برطرف گردد. این دوران حدود ۱۰ ساله و ابتدایی عمر بسیج، معطوف به حضور این نهاد در عرصه دفاعی و نظامی بوده است. در حقیقت دهه اول عمر بسیج، دهة تولید فرهنگ و تفکر بسیجی بود که در مدت جنگ هشت ساله تکوین یافت. نبود چشم انداز بسیج در دوره زمانی پس از جنگ که الزاماً می بایست در دوره جنگ پیش بینی می شد، موجب گردید با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و اعلام آتش بس، فضای روانی – اجتماعی جامعة پس از جنگ، ضرورت بسیج را به خوبی احساس نکند. در نتیجه دوره گذار بسیج، دوره ای طولانی (حدود نیم دهه) را سپری کرد. آینده پژوهی واقع بینانة مقام معظم رهبری باعث شد در نیمه بعدی دهه دوم (۷۳ الی ۷۷)، استراتژی نظامی را رها ساخته و بسیج اجتماعی را به عنوان استراتژی حاکم و مطلوب رواج دهد. پس از جنگ برخی گمان می‌کردند بسیج، با توجه به خاستگاه تاریخی‌اش، مولود اقتضائاتی است که در سال‌های آغازین جنگ تحمیلی شکل یافته‌اند و با تکیه بر همین فلسفه وجودی، بقای آن را در شرایط غیرجنگی امری دشوار و چه بسا دور از ذهن می‌پنداشتند. در حالی که کیفیت بقای بسیج طی سال‌های پس از دفاع مقدس نه تنها ناظر به نقش دفاعی آن در عرصه پاسداری از دستاوردهای انقلاب اسلامی‌بوده، بلکه با تعمیم فعالیت آن به عرصه‌های فرهنگی اجتماعی و سازندگی، ابعاد وسیع‌تری نیز یافته است.

از سوی دیگر، بسیج به عنوان یک تفکر فراگیر و گسترده، نقش شایانی در حفاظت و ساخت آینده انقلابی را دارد که مبنای آن تفکرات و آموزه های اسلامی است. بر همین اساس است که بسیج به عنوان یک تفکر، به عنوان یک رویکرد، به عنوان یک فرهنگ و از همه مهمتر به عنوان یک زیرساخت تمدنی، باید پویا، زنده و حرکتی بلاتوقف به سمت ایجاد تمدن درخشان اسلامی داشته و زمینه ساز ظهور امام عصر (عج) که یکی از مهمترین اهداف انقلاب است، باشد. چنین هدف و چشم اندازی، نیازمند نگاهی دقیق، حساس و آینده نگر می باشد چرا که امکان ندارد تفکری داعیه دار حرکت جهانی باشد ولی برنامه ریزی، طرح ریزی و بالاتر از آن آینده نگری را در دستور کار خود نداشته باشد. امکان ندارد تفکری، هدفش تاثیرگذاری در ابعاد جهانی باشد و نگاه بلندمدت نداشته باشد. به بیان بهتر، اگر بسیج بخواهد تاثیرگذاری بر جهان داشته باشد و بصورت تفکری الهام بخش برای سایر ملتها الگو باشد، چاره ندارد جز اینکه چند قدم جلوتر از تحولات موجود داخلی و جهانی حرکت نماید. امام خمینی (ره) در این زمینه می فرمایند : بايد نبض تفكر و نيازهاي آينده ي جامعه را هميشه در دست خود داشته باشيد و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهياي عكس العمل مناسب باشيد؛ چه بسا شيوه هاي رايج اداره ي امور مردم در سالهاي آينده تغيير كند[۴].

باید در صورت بروز هرگونه تحول شگرفی چه در داخل و چه در سطح بین الملل، آماده باشد و غافلگیر نشود. بنابراین در شرایط فعلی که دشمنان نظام و انقلاب، برنامه های خصمانه خود را با دقت فراوان طراحی کرده و سالها برای اجرایی نمودن آن بسترسازی می نمایند؛ هیچ چاره ای نیست جز اینکه با درایت و تدبیر به صورت فعالانه و اثر بخش (و نه منفعلانه) به پیشواز اتفاقات آتی رفته و آینده مطلوب بسیج را ترسیم نموده و در راستای تحقق آن تلاش نماییم. طبیعی است اگر سازمانی بخواهد جوان بماند و به شکلی که با ویژگیهایی که در چرخه عمر سازمانها مطرح هستند، پویایی و تحرک و پیشروی داشته باشد، بالاجبار باید به موضوع آینده پژوهی که از شاخصه های سازمان های جوان است اهتمام ویژه ای داشته باشد، در غیر اینصورت آن سازمان دچار پیری شده و محکوم به فنا خواهد بود.

از سوی دیگر، بر اساس فرمایش مقام معظم رهبری، ما از مرحله ایجاد انقلاب اسلامی و ایجاد نظام اسلامی گذشته و به تدریج در حال ورود به مرحله دولت و کشور اسلامی شده ایم و هدف نهایی پس از گذر از مراحل مذکور، تشکیل امت واحده اسلامی و یا همان تمدن درخشان اسلامی می باشد. اما سوال اینجاست که آیا بسیج فعال و نقش آفرین در مرحله اول و دوم، همان بسیج در مراحل بعدی است؟ و آیا می تواند بدون تحول و نوگرایی که مقدمه آن آینده­پژوهی است، نقش مثبت و سازنده خود را در مراحل آتی ایفا نماید؟ برای این موضوع و سایر موضوعات می بایست مدلی طراحی گردد و برای شرایط و مقتضیات آینده این مدل کارآمد شود. به بیان دیگر همانگونه که پس از پایان دوران دفاع مقدس وضعیت بسیج متحول و سازمان و ساختار بسیج نوسازی شد؛ به نظر می رسد که اکنون نیز زمان بازسازی کارکردها، ساختارها و ویژگی­های بسیج فرا رسیده است و این میسر نمی شود؛ مگر آنکه از طریق آینده پژوهی شرایط آینده، اقدامات هوشمندانه ای در دستور کار بسیج قرار گیرد.

در نتیجه باید گفت از آنجا که هدف اصلی آینده پژوهی، ساختن آینده ای بهتر برای جوامع است[۵] بنابراین اگر بسیج و تفکر بسیجی بخواهد خارج از چارچوب زمان، تبدیل به یک تفکر فرا زمانی شود و از سوی دیگر تبدیل به بسیج همه ملتها (بسیج فرامکانی) گردد؛ هیچ راهی ندارد جز آنکه از هم اکنون به آینده ای روشن، نیم نگاهی داشته باشد.



منابع:

[۱] هرکه پیشاپیش به استقبال آینده رود بیناترین است ( مَن استقبلَ الاُمور ابصرَ ). غررالحکم، جلد ۲، صفحه ۶۸۰

[۲] پیروزی در پرتو دوراندیشی و اراده قوی به دست می آید ( الظفرُ بِالحزمِ و الجَزمِ).

گزیده میزان الحکمه، جلد ۱، صفحه ۲۶۲

[۳] سخنرانی در مراسم ویژه روز بسیج در پادگان امام حسن مجتبی (ع) ۵/۹/۱۳۶۹

[۴] بیانات امام خمینی (ره) در تاریخ ۳/۱۲/۶۷

[۵] http://hosseinzafari.ir/index.php?task=view&id=۴۴
 
کلمات کلیدی : حسین ظفری
 


نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.