داخلی صفحه یادداشت بینندگان آرشيو يادداشت

عربستان سعودي و اجراي كامل توافق هسته اي

بخش تعاملی الف - ميرزا سعدين داورپناه

عربستان سعودي مشتاقانه به استقبال اجراي كامل برجام رفته است.

علي رغم نشست ارديبهشت ماه كمپ ديويد پيش از توافق برجام، شهريورماه گذشته پس از سفر ملك سلمان پادشاه سعودي به ايالات متحده و ديدار او با باراك اوباما بيانيه رسمي مهمي منتشر شد كه امروز مي توان با دقت در محتواي آن گوشه اي از موقعيت جاري را تفسير و وجود يك برنامه ريزي را رصد كرد.

در نخستين جملات بيانيه پاياني مذاكرات دو جانبه اي كه درباره شرايط امنيتي خاورميانه پس از برجام بوده چنين اشاره مي شود كه رييس جمهور امريكا نقش رهبري عربستان سعودي در جهان اسلام و عرب را برسميت مي شناسد.

با اين حال علي رغم آن كه توجهات رسانه اي و محافل سياسي در آن مقطع متمركز بر موضع ملك سلمان در قبال برجام بود، تنها اشاره مستقيم كوتاه و معني داري پيرامون برجام در بيانيه ديده مي شد با اين عبارات كه:

«خادم حرمین شریفین (عنوان رسمی پادشاه) حمایت خود را از برجام بین ایران و گروه ۱+۵ که به طور کامل اجرا شود و مانع از دستیابی ایران به سلاح هسته ای و در نتیجه افزایش امنیت منطقه شود، اعلام می کند.»

اين جملات با تاكيد بر شرط «اجراي كامل» بارها در اظهارات عادل جبير وزير خارجه و ديگر مقامات سعودي تكرار شده و چنين برداشتي قطعيت يافته كه عربستان سعودي «اجراي كامل برجام» را در راستاي منافع منطقه اي و جهاني مي داند.

امروز با تنشي كه در روابط ميان بلوك اتحاد عربستان و ايران رخ داده، مقامات ارشد دولت جمهوري اسلامي نيز ريشه واكنش سختگيرانه رياض به تصرف سفارت خود در تهران را نگراني عربستان سعودي نسبت به اجراي برجام و برداشته شدن تحريم هاي رقيب منطقه اي تحليل مي كنند.

حتي با صرف نظر كردن از اثر اقدامات پادشاهي سعودي و متحدين بر تضعيف جايگاه ايران در ارتباطات منطقه اي و نقشي كه در مناطق بحران دارد، مي توان تاحدودي به استدلال «برجام بهانه تنش» اعتبار داد اما در اين حوزه نيز همه واقعيت به چنين اظهار كلي نگرانه اي منحصر نمي باشد.

دور از تصور نيست كه عربستان سعودي نسبت به تقويت تحركات منطقه اي ايران در صورت دسترسي به منابع مالي جديد نگران باشد اما دولت سعودي اين توان را دارد تا اين نگراني را ضمن استناد به مفاد برجام و قطعنامه ٢٢٣١ تقليل داده و فرصت دولت جمهوري اسلامي براي حل بحران هسته اي را تبديل به ابزار مهار ايران كند.

در بيانيه مذكور نيز تاكيد بر اقدامات عربستان جهت «محافظت و كنترل خطوط دريايي» برجسته است و همچنين مقررات قطعنامه ٢٢٣١ اين امكان را براي كشورها از جمله قواي دريايي سعودي نيز فراهم مي آورد تا كليه كشتي هايي كه از مبدا يا به مقصد ايران بارگيري شده اند را مورد بازرسي قرار دهند.

در حالي كه نگراني ها از افسار گسيختگي ارتباطات مالي جمهوري اسلامي با بازارهاي بين المللي محرك تكاپوي دولت و كنگره آمريكا نيز شده اينچنين احتمالي تقويت مي شود كه عربستان سعودي در يك تقسيم وظايف دقيق پس از اجراي توافق برجام، كانال هاي محدود تجارتي ايران را زير نظر خواهد گرفت تا انجام بعدي از «اجراي كامل برجام» تضمين شود!

با دقت در تركيب يارگيري هاي عربستان و چينش قواي نظامي به بهانه منازعه يمن، كليه ورود و خروج دريايي ايران مي تواند همواره تحت نظارت عربستان و متحدين ايشان قرار داشته باشد و ضمن آن نگراني ها از احتمال اقدامات فراتر از برجام و دور زدن تحريم هاي غير هسته اي تا اندازه اي مرتفع شود.

از سوي ديگر طي «اجراي كامل برجام» نظارت و در صورت لزوم حتي بازرسي از اماكن نظامي ايران پيش بيني شده است. بدين واسطه نيز طمع تخمين قواي موشكي ايران و امكان تسلط اطلاعاتي بر توان نفوذ نظامي جمهوري اسلامي در منطقه خاورميانه براي ايالات متحده، سعودي و دوستانشان وسوسه برانگيز مي باشد.

در يك جمعبندي از سوي عربستان سعودي و دوستان بين المللي و منطقه ايش، قدرت نظامي ايران طي اجراي دقيق توافق هسته اي كاملا تحت كنترل در خواهد آمد و حتي كانال هاي اقتصادي كه ايران در اختيار دارد با اراده ايشان معين و زير نظر قرار مي گيرند!

اما همه اين ها زماني مي توانند صورت واقعيت بگيرند كه نظام در برابر اشتباهات و سهل انگاري هاي امنيتي كوتاهي كند هر چند كه رهبري با تاكيد بر «من اجازه نمي دهم» از ابتدا هوشيارانه نسبت به اين خطر حساسيت داشته و در نامه شروط خود برجام را يكي از حلقه هاي زنجيره دشمني معرفي كردند و خطرات پيش رو را تذكر داده اند.

ترديدي نيست كه از موضع نظام نظارت و بازرسي از اماكن غير هسته اي پذيرفتني نخواهد بود لذا يكي از انگيزه هاي رويارويي كنوني عربستان مقابل ايران تنها بر برداشتي غلط از ظرفيت هاي نفوذ و اثرگذاري برجام اتكا دارد!

مقامات سعودي بارها تكرار كرده اند اجراي برجام موضوع نگراني ايشان نيست بلكه عدم اجراي كامل آن برايشان دغدغه شده است. عادل جبير در هفته هاي اخير پا را فراتر از اين گذاشت و صراحتا گفته و تكرار نموده كه ايران در صورت عدم وفاداري به تعهدات برجام هزينه سنگيني خواهد پرداخت!

با توجه به استدلال فوق تحركات عربستان سعودي لازمه آغاز اجراي برجام مي باشد و بنابراين «اقدامي از پيش برنامه ريزي شده» تلقي مي شود. با اينحال اهداف و انگيزه هاي متعدد و متنوع ديگري در پس اتحاد سازي منطقه اي عليه اقدامات جمهوري اسلامي مي توان بر شمرد و اين تقابل اكنون فراتر از منحصر دانستن اثرات آن در ميدان برجام اهميت دارد.