سنت نوروز در ساحت انقلاب اسلامی ایران حامل معنای متنوعی در سه لایهی ایرانی، اسلامی و انقلابی شد. رهبر انقلاب اسلامی در تحلیل هایی که در مورد نوروز دارند به این سه لایه و معنای هر یک اشاره کردهاند.
به گزارش خبرآنلاین ، پایگاه اطلاع رسانی رهبر انقلاب در یاداشتی موضوع نوروز را بررسی کرد که متن آن به شرح زیر است:
موضوع این نوشتار پرسش از چگونگی تحلیل نوروز در ساحت تفکر انقلاب اسلامی با محوریت اندیشه حضرت آیتالله خامنهای است.
این بررسی در وهلهی اول در پی بازشناسی تحلیل نوروز از خاستگاه و در انقلاب اسلامی ایران است و بر فرصت اجتماعی- انسانی تأکید دارد که سنت نوروز به دست میدهد. در سطح کلانتر اما میتوان این تحلیل را به مثابه یک نشانه/ الگو در تحلیلهای هویتی و نسبت «اسلام» و «انقلاب» با امر ملی (و سنتهای ملی) یا «ایران» در نظر گرفت.
مناسبات اسلام و ایران یکی از مهمترین مسألههای هویتی یک و نیم سدهی اخیر جامعه ایرانی بوده است. معادلهای که از حدود نیم سده پیش با افزوده شدن متغیر انقلاب وجوه بدیع و متمایزی یافته است. معادلهای که حل آن ظرفیتی ذوابعاد را در سطوح هویتی تثبیت میکند و عدم حل آن چندپارگی هویتی را در پی خواهد داشت.
چیستی و تطور نوروز
نوروز از جمله مضامینی است که طول سالهایی چند، دستمایه ارائهی تحلیلهای گوناگونی در سخنان رهبر انقلاب بوده است. عطف به خاستگاه و جایگاه حقیقی آیتالله خامنهای در اندیشهی اسلامی معاصر، ادبیاتی که از خلال این تحلیلها فراهم آمده یک تجربه نظری بیبدیل است؛ چرا که در خصوص موضوع نوروز برای تفکر اجتهادی-اسلامی کمتر اندیشهورزی شده است.
با مروری گذرا بر بیانات آیتالله خامنهای با دو سطح از تحلیل پیرامون نوروز مواجه می شویم. در سطح اول مسئلهگونگی نوروز مطرح است. منظری که ایشان به تحلیل نوروز میگشاید، منتهی به نوزایی معنای نوروز میشود.
در این سطح از تحلیل ایشان به فلسفه بودن و شدن نوروز میپردازند. چیستی نوروز یا روزِ نو را با استدلالهایی برخاسته از ادبیات روایی شرح میدهند و :
۱- بر این نکته تأکید دارند که «نظم نوروز» یک تطور معنایی داشته و از معنایی باستانی(سلطنتی و شاهنشاهی) به یک معنای مردمی- اسلامی رسیده است.
۲- حسب تأکیدی که این تحلیل بر پرسش از چیستی فلسفی و چگونگی تاریخی این سنت دارد؛ نوروز از روزمرگی خارج شده و به یک ظرفیت انسانی و اجتماعی تبدیل میشود. بر این اساس نوروز فرصتی است برای ارزیابی و اندشیدن به خود انسانی و پیوستن به دیگری اجتماعی.
سطوح معنایی نوروز
سطح دوم تحلیلی که بر اساس بیانات آیتالله خامنهای دربارهی نوروز قابل پیگیری است، در واقع نگرهای است در مود چیستی و چگونگی نوروز که در پاسخ به پرسش سطح اول تحلیل مطرح می شود. در تحلیل آیتالله خامنهای نوروز دستکم حامل سه لایهی معنایی است که در طول تاریخ بر نوروز و بریکدیگر مترتب شده است. سطح اول خاستگاه ملی این آیین است. اصل نوروز یک آوردهی دینی نبوده است.
۳- انسان ایرانی و به تعبیر دقیقتر «شرقی»، پیش از ظهور و شکلگیری دعوت اسلامی، نوروز را به عنوان مبدأ تاریخ خود قرار داده است. این برای ملتهایی که نوروز را مبدأ تاریخ قرار دادهاند یک «امتیاز» است چرا که نوروز در ذات خود واجد و حامل معنا و ارزشهای مهم انسانی است.
۴- با این حال دشوار نیست که درک کنیم در جوامع پادشاهی وقت، نوورز به مثابه یک سنت/ نهاد اجتماعیِ پرنفوذ تا چه میزان متأثر قدرتهای حاکم بوده است. حکومتهای پی در پی شاهنشاهی به نوروز معنایی سلطنتی بخشیده بودند.
۵- با این حال اسلام به مثابه جهانبینی و آیین جدید و مورد پذیرش مردم ایران، با این سنت اجتماعی برخورد حذفی ندارد
۶- آن را به رسمیت میشناسد ولی در عین حال از زوائد حاصلِ سیطرهی نهاد سلطنت رهایی میبخشد و بر اساس ظرفیتهای ذاتی آن
۷- ارزشهای متعالی و توحیدی را در چارچوب سنت نوروز بسط میبخشد. بنابراین لایهی دیگر معنای نوروز کنونی، سطح معنوی- دینی آن است که با اسلامیشدن نوروز شکوفا میشود.
بر وفق سطح اسلامی از معنای نوروز، این سنت در تمام ساحات چهارگانهای که آموزههای ادیان تأیید، گسترش مییابد. وجهی همت عملی و آموزههای نظری ادیان، و اسلام به عنوان اکمل ادیان، حول چهار محور اساسی ارتباط انسان قابل صورتبندی است. این سطوح چهارگانه عبارتند از رابطهی انسان با «خود»، «خدا»، «دیگری» و «طبیعت».
همچنین محور سوم (رابطه با دیگری) در ضمن استدلالهایی مبسوط در حکمت عملی به دو سطح منزل (خانواده) و مدن (جامعه) تقسیم میشود. اسلام نوروز را در تمام این چهار یا پنج حوزهی حیات انسانی تأیید می کند یا معنا میبخشد. بر اساس سنت نوروز، روزگار نو با این موارد همراه است: توجه و رسیدگی مادی و معنوی به خود (محاسبه رفتارها۸ و آراستگی ظاهری۹)، نیایش با خدا ۱۰ و زیارت اولیاءالهی ۱۱، ارتباط با دیگران خانوادگی (صله ارحام) ارتباط با دیگران اجتماعی (صله احباب)۱۲و نزدیکی به طبیعت ۱۳. معنای نوروز با این گستره شامل تمامی این روابط میشود.