کد مطلب: 422729
پیشنهاد کتاب/ «رساله منطقی – فلسفی»؛ لودویگ ویتگنشتاین ترجمه و شرح: سروش دباغ؛ هرمس و مؤسسه حکمت و فلسفه ایران
فلسفه پس از جنگ
دکتر علی غزالیفر*؛ 20 آذر 1395
تاریخ انتشار : شنبه ۲۰ آذر ۱۳۹۵ ساعت ۲۳:۰۰
«رساله منطقی – فلسفی»
نویسنده: لودویگ ویتگنشتاین
ترجمه و شرح: سروش دباغ
ناشران:
هرمس و مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چاپ دوم 1394
305 صفحه، 18000 تومان
شما میتوانید کتاب
«رساله منطقی – فلسفی» را تا یک هفته پس از معرفی با
۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
***
جنگ جهانی اول رو به پایان است و جهان هنوز در شوک این حادثه هولناک بهسر میبرد. اوضاع همه چیز بههم ریخته است حتی ناشران. هیچ کس حاضر نیست کتاب یک فیلسوف جوان و گمنام را منتشر کند، هر چند یک رساله بسیار کوچک باشد. بعد از سه سال پیگیری و جواب منفی ناشران، در نهایت با سفارش فیلسوف پرآوازه، برتراند راسل (1872-1970)، رساله منطقی – فلسفی چاپ میشود و خود او هم مقدمه مفصلی بر آن مینویسد. یک سال بعد، یعنی در سال 1922، این رساله کوچک به انگلیسی ترجمه میشود؛ زیرا اصل رساله به زبان آلمانی بود. نویسنده آن، لودویگ ویتگنشتاین (1889-1951)، اگرچه بهطور کلی در انگلستان رحل اقامت افکند، اما اهل اتریش بود و زاده وین. در جنگ جهانی اول نیز به ارتش اتریش پیوست. در جنگ و خط مقدم جبهه و زیر باران تیر و توپ و گلوله به نوشتن این اثر مشغول بود. وقتی هم که اسیر شد، باز هم کار را ادامه داد و در دوران اسارت خود در ایتالیا آن را به پایان رساند. پس از انتشار این اثر، کم کم توجه بسیاری از اندیشمندان به آن جلب شد و در نهایت غوغایی در جهان افکند. ویتگنشتاین در کنار بزرگترین فیلسوفان غربی جای گرفت و این متن مختصر نیز یکی از مهمترین آثار فلسفی در تاریخ فلسفه غرب قلمداد شد؛ به حدی که همگان آن را با عنوان مختصر رساله (Tractatus) میشناسند. هر گاه در فضای فلسفه این واژه کلی شنیده شود، منظور فقط همین اثر ویتگنشتاین است. در مورد اهمیت آن نیز سخنان فراوانی گفتهاند؛ برای نمونه یکی از فیلسوفان معاصر این رساله را اوج خلاقیت و نبوغ انسان غربی بهشمار آورده است و پیشبینی میکند که تا تمدن غربی برپاست این اثر استثنایی مورد توجه خواهد بود. لذا طبیعی است که هر کجای جهان که فلسفه غربی پا گذاشته باشد، شاهد حضور این رساله باشیم.
ایران نیز که همیشه از اندیشههای فلسفی استقبال کرده است، بهخوبی پذیرای این اثر فلسفی شد. اواخر دهه شصت دکتر محمود عبادیان فقید این رساله را ترجمه کرد. طولی نکشید که دکتر میرشمسالدین ادیب سلطانی نیز ترجمه دیگری از آن منتشر کردند. ترجمه اول قابل قبول اما فاقد دقت لازم بود. ترجمه دوم بسیار دقیق و فنی صورت گرفت اما بهدلیل سبک خاص مترجم نثر سخت و سنگینی داشت و بهجز اهل فن کمتر کسی میتوانست آن را بهراحتی مطالعه کند. به همین دلیل علیرغم وجود دو ترجمه از این اثر، ترجمه دیگری هم لازم بود. دکتر سروش دباغ که در زمینه فلسفه ویتگنشتاین تخصص دارند، تلاش کردند که این خلأ را پر کنند و مانعی را از پیش پای دانشجویان و علاقمندان به این فلسفه بردارند. حاصل کار ایشان کتابی است که هم شامل ترجمه خوب و روان رساله منطقی – فلسفی ویتگنشتاین است و هم شرح آن را در بر دارد.
بنابراین میتوان این اثر را دارای دو بخش کلی دانست: بخش ترجمه رساله و بخش شرح رساله. بخش اول با مقدمه کوتاه مترجم آغاز میشود. سپس مقدمه مبسوط راسل درباره رساله میآید. راسل با گفتن اینکه رساله «مطمئنا شایسته است آن را به سبب گستره و قلمرو و عمقش رویدادی مهم در جهان فلسفی تلقی کرد» مقدمه مفصل خود را در باب مفاد، معنا، ارزش و اهمیت رساله آغاز میکند. البته او به برخی از نظریات ویتگنشتاین نقدهایی دارد و ویتگنشتاین هم از این بابت از او دلخور بود و همیشه میگفت که راسل منظور او را درست نفهمیده است، اما مقدمه خود را با این جمله تمام میکند: «هیچ فیلسوف جدیای نمیتواند روا بدارد که از آن غافل بماند». این سخنان راسل فقط یک تعریف و تمجید صرف نیست، بلکه بهزودی کاملا درست از آب درآمد. این رساله کوتاه نقطه عطفی در تاریخ فلسفه واقع شد و آن را پس از فلسفه نقدی کانت مهمترین رویداد فلسفی بهشمار آوردند که باعث تغییر پارادیم در حوزه فلسفه شد. این رساله کوچک نیز همتراز و در ردیف کتاب بزرگ و سترگ کانت، نقد عقل محض، قرار گرفت.
اصل رساله منطقی – فلسفی با مقدمه کوتاه، دقیق و پرمغز ویتگنشتاین آغاز میشود که مسائل اصلی آن و روح مباحث آن را بهطور موجز و فشرده توضیح میدهد. در ادامه نوبت به ترجمه کامل رساله میرسد که حدود یک سوم حجم کتاب را تشکیل میدهد.
قسمت شرح با مقدمه توضیحی شارح شروع میشود. مهمترین مطلبی که شارح در اینجا به آن اشاره میکند این است که در میان شارحان فلسفه متقدم ویتگنشتاین سه قرائت از رساله وجود دارد: قرائت استعلایی یا ارتدوکس، قرائت واقعگرایانه و قرائت درمانگرایانه. شارح از بصیرتهای همه این قرائتها استفاده کرده است اما با قرائت اول همدلی بیشتری دارد و حضور آن در شرح رساله بیشتر و برجستهتر است.
شارح برای شرح این اثر روش خاصی را در پیش گرفته است. او به جای شرح تک تک بندهای رساله، به شرح موضوعی روی آورده است. او بر این باور است که برای فهم درست و بهتر رساله لازم است چند موضوع اصلی را خوب درک کرد. مهمترین مواردی که در این زمینه مورد بررسی قرار میگیرند عبارتند از: شیء و امر واقع، نظریه تصویری معنا، سوژه متافیزیکی و سولیپسیسم، زیباییشناسی و اخلاق، قوانین طبیعت، علیت و استقرا، منطق، صورت کلی گزاره و ریاضیات، صدق، فلسفه، مرگ و معنای زندگی. هر کدام از این موضوعات بخش مستقلی را به خود اختصاص دادهاند. همچنین ربط و نسبت آنها با یکدیگر نیز بررسی میشود.
همچنین در شرح رساله از منابع گوناگون فارسی و انگلیسی استفاده شده است. نمایه موضوعی مفصل و بسیار خوبی نیز در پایان کتاب گنجانده شده است که برای پژوهش در باب فلسفه ویتگنشتاین بسیار خوب و مفید است.
کسانی که از مباحث مقدماتی و کلی در باب فلسفه متقدم ویتگنشتاین بهستوه آمدهاند، اینبار کتاب کاملا تخصصی و بسیار خوبی در اختیار دارند. درست است که در باب رساله، شرحهای دیگری نیز به زبان فارسی وجود دارد، ولی آنها ترجمه شده متون انگلیسی هستند که برای مخاطبان دیگری نگاشته شدهاند. اما اینبار با یک شرح بومی مواجهیم که برای خوانندگان ایرانی به رشته تحریر درآمده است.
امیدواریم در مورد سایر متون کلاسیک و دیگر حوزههای فلسفه غرب نیز شاهد چنین آثار بومی خوبی باشیم. این آرزوی دور از دسترسی نیست؛ زیرا رشد و استقبال از فلسفه غرب در کشورمان به حدی رسیده است که اساتید و متخصصان ایرانی بتوانند چنین نیازی را برطرف کنند.
* دکترای فلسفه
کلمات کلیدی : نشر هرمس