کد مطلب: 373599
پیشنهاد کتاب/ «فیزیک ذرات»؛ فرانک کلوز ؛ترجمه فیروز آرش؛ فرهنگ معاصر
فراسوی مرزهای علم و تخیل
محمدعلی حسنلو*، 28 تیر 1395
تاریخ انتشار : دوشنبه ۲۸ تير ۱۳۹۵ ساعت ۲۰:۲۸
«فیزیک ذرات»
نویسنده: فرانک کلوز
مترجم: فیروز آرش
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول ۱۳۸۷
۱۹۲ صفحه، ۱۰۰۰۰ تومان
شما می‌توانید کتاب «فیزیک ذرات» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
***
تصور این که به ما بگویند هربار که نفس می‌کشیم یک میلیون بیلیون بیلیون اتم اکسیژن فرو می‌دهیم و از همه مهمتر تصور این که ما نیز از اتم‌ها ساخته شده‌ایم و در واقع در حدود پنج میلیارد سال پیش یعنی به اندازه‌ی عمر زمین، ما و تمامی موجودات بی‌شمار زمین، ماده‌ی اصلی بدنمان- کربن و اکسیژن در ستاره‌ها آفریده شده‌اند شاید کمی سخت باشد. اما این حقیقتی است که انسان را به تامل وامی‌دارد. گذشتگان و نیاکان ما همیشه به‌طور ناخودآگاه الفت و علاقه‌ی بی-مانندی به آسمان داشته‌اند، آسمان رازآلود شب پر از وعده‌ها و رویاهای کشف-ناشده بوده، پر از اسراری که هم به آدمی آرامش می‌بخشیده و هم نوعی بی-قراری که در پی راز آنها است. این میل غریزی و ناخودآگاه در دانشمندان و شاعران و حتی مردمان عادی نیز همواره در حال طغیان بوده است. لُرد بایرون می-گوید:«چرا به دنیا آمدم، هیچ نمی‌دانم. پرسیدن اینکه به کجا می‌روم نیز بیهوده است.
در میان ده‌ها هزار دنیای زنده و مرده، ستاره، مجموعه و ابدیت، چرا باید نگران باشم؟.» به راستی ما سالهاست نگرانیم و همزیستی رازآلود پنهان و آشکاری با ماده‌ی اصلی خودمان داشته‌ایم. ماده‌ای که همچنان در قرن بیست-و یکم مارا به شگفتی و پرسش وامی‌دارد. کتاب «فیزیک ذرات» تلاشی است برای واکاوی و یافتن پاسخ‌هایی برای این شگفتی‌ها و پرسش‌های بزرگ تاریخی. ذرات بنیادی ماده آن‌گونه که ما امروز می‌دانیم الکترونها و کوارک‌ها هستند که همچون حروف الفبای طبیعتند. شاید جالب باشد که بدانیم منشاء نامگذاری کوارک را باید در جمله‌ای از نویسنده معروف ایرلندی جیمز جویس جست:«Three Quarks Master Mark for». کلمه‌ی کوارک ظاهرا باید مثل کوارت تلفظ شود با این تفاوت که به جای ت، کاف در انتهای کلمه است، اما معمولا مثل لارک تلفظ می‌گردد. در طبیعت چهار نیروی بنیادی حاکم است که ذرات بنیادی سازنده‌ی هر ماده‌ای از طریق آنها با یکدیگر برهم کُنش می‌کنند این چهار نیرو در حکم فرمانروایان عالمند. گرانش، نیروی الکترومغناطیس، نیروی هسته‌ای قوی و ضعیف چهار نیروی مهم بنیادی هستند که سرشت و شدت متفاوت آنهاست که خورشید را با آهنگی مناسب، سوزان نگه داشته تا زنده باشیم و زندگی کنیم. کلوز صراحتا اجزای اصلی بدن انسان را اتم‌هایی ذکر می‌کند که حاصل مرگ اَبرنواخترها هستند و در این میان تعریف علمی شایسته‌ای از مقیاس اندازه انسان به‌طور تقریبی ارائه می‌دهد. قد انسان بالغ، اندکی کمتر از دو متر است، می‌توان گفت این اندازه به‌طور تقریبی در حدی متعادل قرار دارد در واقع ما در میانه‌ی مقیاسی هستیم که از ریزترین ذرات زیراتمی تا بزرگترین ذرات کیهانی شروع می‌شود. تمام این پیچیدگی‌های خرد و بزرگ و از همه مهمتر این که از نخستین لحظات مه‌بانگ تاکنون شکل ماده در فضا و زمان تغییر کرده اما اجزای بنیادین آن بدون تغییر باقی مانده‌اند همه پرسش-هایی هستند که کلوز با دلایل علمی درصدد پاسخ به آنها برآمده است و چرایی-های آنها را با جزییاتی مختصر و مفید به ما می‌گوید. کلوز برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها دستان مخاطبانش را گرفته و پس از تشریح مواد سازنده‌ی اشیایی که در اطراف ما هستند سفری علمی به قلب ماده را برای مخاطبانش میسر می‌سازد، سفری که در آن از انرژی، موج، ذرات بنیادی ماده، ذره‌ای عجیب و فراوان در عالم به نام نوترینو که در هر ثانیه حدود ۴۰۰ بیلیون از آن از خورشید به سمت زمین آمده و از بدن ما می‌گذرد و همچنین پادماده که خصوصیاتی کاملا برعکس ماده‌ی اصلی خود دارد همه مواردی هستند که از چشم نویسنده‌ی کتاب فیزیک ذرات دور نمانده است و تشریح دقیق و خلاصه‌ای از هرکدام ارائه شده است.
دیگر سوال مهمی که کلوز مطرح می‌کند منبع تولید ماده در آغاز است. ما و هر چیز دیگری، از اتم ساخته شده‌ایم. این اتم‌ها از کجا آمده‌اند؟ پنج میلیارد سال پیش این اتم‌ها در دل ستاره¬ای پدید آمدند که دیرگاهی است مرده است. در این ستاره بود که همه‌ی این اتم¬ها از پروتون - هسته‌ی ساده‌ترین اتم عنصر اتمی - پخته و ساخته شد. پروتون‌ها خود در آغاز عالم به‌وجود آمدند، و کوارک‌های سازنده‌ی آنها و الکترونها در لحظه نخستین ساخته شدند. تمام این تحولات پنج میلیارد سال طول کشیده است تا ما پدید آییم. اگر خورشید تندتر می‌سوخت، بیش از آنکه حیات هوشمند مجال رشد پیدا کند، خاکستر شده بود، اگر کندتر می‌سوخت شاید انرژی کافی برای زیست شیمی و هر نوع حیات اصلا وجود نمی‌داشت. واقعا جای شگفتی دارد، نظمی بر زمین و عالم حاکم است که انسان را به تامل وامی‌دارد. الکساندر پوپ شاعر انگلیسی قرن هجدهم تحت تاثیر همین نظم و تدبیر است که می‌گوید:
طبیعت همه هنر است، بر تو پوشیده؛
تصادف همه بر نظم و نظامی، از دید تو پنهان؛
ناسازی همه همسازی، از فهم تو بیرون ...
جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم پر از چیزهایی است که از چشممان دورند. نادیده‌هایی که انسان از دیدنشان ناتوان است. ولی حضور دارند و حیاتی همچون حیات سایر موجودات دارند. پرسش درباره‌ی اینکه چرا ما نمی‌توانیم اتم‌ها را ببینیم قطعا پاسخی علمی دارد پاسخی که علتش رفتار موجی نور است. «نور مانند موج رفتار می‌کند و امواج به آسانی از اجسام ریز پراکنده نمی‌شوند. برای دیدن یک شیء طول موج پرتو نور باید کوچکتر از خود شیء باشد. بنابراین، برای دیدن مولکول‌ها یا اتم‌ها یابد نوری بتابانیم که طول موجش هم‌اندازه یا کوتاه‌تر از ابعاد آن-ها باشد.»
در فصول پایانی کتاب کلوز با نگاهی پرسشگرانه سعی در پاسخ دادن به برخی پرسش‌های علمی در حوزه‌ی فیزیک و شیمی ذرات داشته است. او در انتها نام این جست‌وجوهای علمی را «پرسش‌هایی برای سده ۲۱» نهاده است و می‌گوید: به نقطه‌ای رسیده‌ایم که تشخیص واقعیت علمی از داستان علمی و تخیلی دشوار می‌نماید. اما یک قرن پیش نیز آنچه امروز بدیهی می‌انگاریم، از تصور بسیاری از افراد فراتر بود. صد سال دیگر چیزهایی در کتاب‌های درسی علوم وجود خواهد داشت که ما به خواب هم ندیده‌ایم. امروز من، برای شما درباره‌ی اتم‌ها و شگفتی‌هایی می‌نویسم که پنجاه سال پیش کمتر شناخته شده بود. شاید نیم قرن دیگر، شما باشید که داستان را روزآمد می¬کنید. پیروز باشید.
در حقیقت شاید یک بخش بزرگ علم، رویاها و تخیلاتی است که دانشمندان همیشه در سر پرورانده‌اند. رویای عده‌ای در یک عصر خاص ممکن است حقیقتی غیرقابل انکار برای عده‌ای در زمانه‌ای دیگر باشد از این روست که انسان به رویا و تخیل در زندگی نیازمند است، لنگستون هیوز شاعر مدرنیست امریکایی در قطعه شعری می‌گوید:
رویاها را محکم بچسب،
که رویاها اگر بمیرند
زندگی پرنده‌ای است
شکسته بال و درمانده
رویاها را محکم بچسب،
که رویاها وقتی نباشند
زندگی کشتزاری است بایر
برفپوش و یخ‌زده.
* کارشناس ارشد ریاضیات کاربردی
منابع و مآخذ:
۱- فیزیک ذرات/ فرانک کلوز/ ترجمه‌ی فیروز آرش/ انتشارات فرهنگ معاصر
۲- نقش ریاضیات درفرهنگ غرب/ موریس کلاین/ ترجمه‌ی محمد دانش/ انتشارات علمی و فرهنگی
۳- نظریه¬های تاثیرگذار در علم،نجوم/ جوان بیکر/ ترجمه‌ی امیرحسین فرجادنسب/ انتشارات سبزان
۴- تاریخچه‌ی زمان/ استیون هاوکینگ/ ترجمه‌ی محمدرضا محجوب/ شرکت سهامی انتشار
۵- از شکسپیر تا الیوت/ سعید سعیدپور/ انتشارات کتاب آمه
نویسنده: فرانک کلوز
مترجم: فیروز آرش
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول ۱۳۸۷
۱۹۲ صفحه، ۱۰۰۰۰ تومان
شما می‌توانید کتاب «فیزیک ذرات» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
***
تصور این که به ما بگویند هربار که نفس می‌کشیم یک میلیون بیلیون بیلیون اتم اکسیژن فرو می‌دهیم و از همه مهمتر تصور این که ما نیز از اتم‌ها ساخته شده‌ایم و در واقع در حدود پنج میلیارد سال پیش یعنی به اندازه‌ی عمر زمین، ما و تمامی موجودات بی‌شمار زمین، ماده‌ی اصلی بدنمان- کربن و اکسیژن در ستاره‌ها آفریده شده‌اند شاید کمی سخت باشد. اما این حقیقتی است که انسان را به تامل وامی‌دارد. گذشتگان و نیاکان ما همیشه به‌طور ناخودآگاه الفت و علاقه‌ی بی-مانندی به آسمان داشته‌اند، آسمان رازآلود شب پر از وعده‌ها و رویاهای کشف-ناشده بوده، پر از اسراری که هم به آدمی آرامش می‌بخشیده و هم نوعی بی-قراری که در پی راز آنها است. این میل غریزی و ناخودآگاه در دانشمندان و شاعران و حتی مردمان عادی نیز همواره در حال طغیان بوده است. لُرد بایرون می-گوید:«چرا به دنیا آمدم، هیچ نمی‌دانم. پرسیدن اینکه به کجا می‌روم نیز بیهوده است.
در میان ده‌ها هزار دنیای زنده و مرده، ستاره، مجموعه و ابدیت، چرا باید نگران باشم؟.» به راستی ما سالهاست نگرانیم و همزیستی رازآلود پنهان و آشکاری با ماده‌ی اصلی خودمان داشته‌ایم. ماده‌ای که همچنان در قرن بیست-و یکم مارا به شگفتی و پرسش وامی‌دارد. کتاب «فیزیک ذرات» تلاشی است برای واکاوی و یافتن پاسخ‌هایی برای این شگفتی‌ها و پرسش‌های بزرگ تاریخی. ذرات بنیادی ماده آن‌گونه که ما امروز می‌دانیم الکترونها و کوارک‌ها هستند که همچون حروف الفبای طبیعتند. شاید جالب باشد که بدانیم منشاء نامگذاری کوارک را باید در جمله‌ای از نویسنده معروف ایرلندی جیمز جویس جست:«Three Quarks Master Mark for». کلمه‌ی کوارک ظاهرا باید مثل کوارت تلفظ شود با این تفاوت که به جای ت، کاف در انتهای کلمه است، اما معمولا مثل لارک تلفظ می‌گردد. در طبیعت چهار نیروی بنیادی حاکم است که ذرات بنیادی سازنده‌ی هر ماده‌ای از طریق آنها با یکدیگر برهم کُنش می‌کنند این چهار نیرو در حکم فرمانروایان عالمند. گرانش، نیروی الکترومغناطیس، نیروی هسته‌ای قوی و ضعیف چهار نیروی مهم بنیادی هستند که سرشت و شدت متفاوت آنهاست که خورشید را با آهنگی مناسب، سوزان نگه داشته تا زنده باشیم و زندگی کنیم. کلوز صراحتا اجزای اصلی بدن انسان را اتم‌هایی ذکر می‌کند که حاصل مرگ اَبرنواخترها هستند و در این میان تعریف علمی شایسته‌ای از مقیاس اندازه انسان به‌طور تقریبی ارائه می‌دهد. قد انسان بالغ، اندکی کمتر از دو متر است، می‌توان گفت این اندازه به‌طور تقریبی در حدی متعادل قرار دارد در واقع ما در میانه‌ی مقیاسی هستیم که از ریزترین ذرات زیراتمی تا بزرگترین ذرات کیهانی شروع می‌شود. تمام این پیچیدگی‌های خرد و بزرگ و از همه مهمتر این که از نخستین لحظات مه‌بانگ تاکنون شکل ماده در فضا و زمان تغییر کرده اما اجزای بنیادین آن بدون تغییر باقی مانده‌اند همه پرسش-هایی هستند که کلوز با دلایل علمی درصدد پاسخ به آنها برآمده است و چرایی-های آنها را با جزییاتی مختصر و مفید به ما می‌گوید. کلوز برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها دستان مخاطبانش را گرفته و پس از تشریح مواد سازنده‌ی اشیایی که در اطراف ما هستند سفری علمی به قلب ماده را برای مخاطبانش میسر می‌سازد، سفری که در آن از انرژی، موج، ذرات بنیادی ماده، ذره‌ای عجیب و فراوان در عالم به نام نوترینو که در هر ثانیه حدود ۴۰۰ بیلیون از آن از خورشید به سمت زمین آمده و از بدن ما می‌گذرد و همچنین پادماده که خصوصیاتی کاملا برعکس ماده‌ی اصلی خود دارد همه مواردی هستند که از چشم نویسنده‌ی کتاب فیزیک ذرات دور نمانده است و تشریح دقیق و خلاصه‌ای از هرکدام ارائه شده است.
دیگر سوال مهمی که کلوز مطرح می‌کند منبع تولید ماده در آغاز است. ما و هر چیز دیگری، از اتم ساخته شده‌ایم. این اتم‌ها از کجا آمده‌اند؟ پنج میلیارد سال پیش این اتم‌ها در دل ستاره¬ای پدید آمدند که دیرگاهی است مرده است. در این ستاره بود که همه‌ی این اتم¬ها از پروتون - هسته‌ی ساده‌ترین اتم عنصر اتمی - پخته و ساخته شد. پروتون‌ها خود در آغاز عالم به‌وجود آمدند، و کوارک‌های سازنده‌ی آنها و الکترونها در لحظه نخستین ساخته شدند. تمام این تحولات پنج میلیارد سال طول کشیده است تا ما پدید آییم. اگر خورشید تندتر می‌سوخت، بیش از آنکه حیات هوشمند مجال رشد پیدا کند، خاکستر شده بود، اگر کندتر می‌سوخت شاید انرژی کافی برای زیست شیمی و هر نوع حیات اصلا وجود نمی‌داشت. واقعا جای شگفتی دارد، نظمی بر زمین و عالم حاکم است که انسان را به تامل وامی‌دارد. الکساندر پوپ شاعر انگلیسی قرن هجدهم تحت تاثیر همین نظم و تدبیر است که می‌گوید:
طبیعت همه هنر است، بر تو پوشیده؛
تصادف همه بر نظم و نظامی، از دید تو پنهان؛
ناسازی همه همسازی، از فهم تو بیرون ...
جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم پر از چیزهایی است که از چشممان دورند. نادیده‌هایی که انسان از دیدنشان ناتوان است. ولی حضور دارند و حیاتی همچون حیات سایر موجودات دارند. پرسش درباره‌ی اینکه چرا ما نمی‌توانیم اتم‌ها را ببینیم قطعا پاسخی علمی دارد پاسخی که علتش رفتار موجی نور است. «نور مانند موج رفتار می‌کند و امواج به آسانی از اجسام ریز پراکنده نمی‌شوند. برای دیدن یک شیء طول موج پرتو نور باید کوچکتر از خود شیء باشد. بنابراین، برای دیدن مولکول‌ها یا اتم‌ها یابد نوری بتابانیم که طول موجش هم‌اندازه یا کوتاه‌تر از ابعاد آن-ها باشد.»
در فصول پایانی کتاب کلوز با نگاهی پرسشگرانه سعی در پاسخ دادن به برخی پرسش‌های علمی در حوزه‌ی فیزیک و شیمی ذرات داشته است. او در انتها نام این جست‌وجوهای علمی را «پرسش‌هایی برای سده ۲۱» نهاده است و می‌گوید: به نقطه‌ای رسیده‌ایم که تشخیص واقعیت علمی از داستان علمی و تخیلی دشوار می‌نماید. اما یک قرن پیش نیز آنچه امروز بدیهی می‌انگاریم، از تصور بسیاری از افراد فراتر بود. صد سال دیگر چیزهایی در کتاب‌های درسی علوم وجود خواهد داشت که ما به خواب هم ندیده‌ایم. امروز من، برای شما درباره‌ی اتم‌ها و شگفتی‌هایی می‌نویسم که پنجاه سال پیش کمتر شناخته شده بود. شاید نیم قرن دیگر، شما باشید که داستان را روزآمد می¬کنید. پیروز باشید.
در حقیقت شاید یک بخش بزرگ علم، رویاها و تخیلاتی است که دانشمندان همیشه در سر پرورانده‌اند. رویای عده‌ای در یک عصر خاص ممکن است حقیقتی غیرقابل انکار برای عده‌ای در زمانه‌ای دیگر باشد از این روست که انسان به رویا و تخیل در زندگی نیازمند است، لنگستون هیوز شاعر مدرنیست امریکایی در قطعه شعری می‌گوید:
رویاها را محکم بچسب،
که رویاها اگر بمیرند
زندگی پرنده‌ای است
شکسته بال و درمانده
رویاها را محکم بچسب،
که رویاها وقتی نباشند
زندگی کشتزاری است بایر
برفپوش و یخ‌زده.
* کارشناس ارشد ریاضیات کاربردی
منابع و مآخذ:
۱- فیزیک ذرات/ فرانک کلوز/ ترجمه‌ی فیروز آرش/ انتشارات فرهنگ معاصر
۲- نقش ریاضیات درفرهنگ غرب/ موریس کلاین/ ترجمه‌ی محمد دانش/ انتشارات علمی و فرهنگی
۳- نظریه¬های تاثیرگذار در علم،نجوم/ جوان بیکر/ ترجمه‌ی امیرحسین فرجادنسب/ انتشارات سبزان
۴- تاریخچه‌ی زمان/ استیون هاوکینگ/ ترجمه‌ی محمدرضا محجوب/ شرکت سهامی انتشار
۵- از شکسپیر تا الیوت/ سعید سعیدپور/ انتشارات کتاب آمه
کلمات کلیدی : نشر فرهنگ معاصر
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
