نظر منتشر شده
۱۹
توصيه به ديگران
 
کد مطلب: 445094
قانون چک، کودکی که هیچگاه بزرگ نشد
محمدعلی سنگبر، 25 بهمن 95
توقف چک در کارکردها و تعاریف 80 سال پیش به دلیل کم توجهی بانک مرکزی به این موضوع، مشکلات زیادی برای فعالان اقتصادی و دستگاه قضایی ایجاد کرده است در حالیکه سالهاست در دنیا، بسیاری از این مسائل مرتبط با چک حل شده است.
تاریخ انتشار : دوشنبه ۲۵ بهمن ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۰۰
انسانی را در نظر بگیرید که در سن رشد قرار دارد؛ اما رشد جسمی او شامل پاهایش نمی شود و پاهای این فرد همچنان در حد و اندازه های سنین خردسالی قرار دارد. آیا واقعا چنین فردی را می توان رشد یافته قلمداد کرد؟ در بهترین حالت، رشد چنین فردی ناقص قلمداد می شود. این رشد ناقص نه تنها موجبات راحتی فرد را فراهم نمی کند، بلکه باعث سخت تر شدن زندگی او و همچنین عدم توانایی اش برای استفاده از دیگر اندام رشد یافته اش نیز خواهد شد.
 
حکایت رشد یک کشور نیز چنین است یعنی یکی از مهمترین الزامات بهره مندی از برکات پیشرفت یک کشور، رشد همه جانبه ابعاد گوناگون در جنبه های کمی و کیفی است. در غیر اینصورت، پیشرفت در زمینه های خاص و توقف در دیگر زمینه ها باعث می شود که امکان بهره مندی کامل از ظرفیت بدست آمده فراهم نشود.
 
یکی از نمونه های این پیشرفت کاریکاتوری در اقتصاد کشور، عرصه نظام پرداخت و مبادلات است. یکی از لازمه های اصلی سهولت کسب و کار و پیشرفت اقتصادی، استفاده از ابزار پرداخت های کارآمدی است که با شرایط زمانی و ظرفیت اقتصاد کشور هماهنگی داشته باشد. در حالی که با پیگیری‌های بانک مرکزی و نظام بانکی در سال های اخیر، ابزار پرداخت ها در کشور ما تحولات زیادی را تجربه کرده اند و اثر این تحولات در زندگی مردم مشهود است. امروز مردم برای مبادلات نیازی به حمل پول و جابجایی درون شهری ندارند و می توانند با استفاده از ابزار پرداخت های الکترونیک (ساتنا، پایا، شتاب و...) بسیار راحت تر از چند سال قبل مبادلات خود را انجام دهند. بدیهی است که کشوری که به دنبال پیشرفت است، باید متناسب با اهداف و ظرفیت هایش چنین ابزارهایی را در اختیار مردمانش قرار دهد. با این حال، تلاش بانک مرکزی و نظام بانکی  در توسعه و تکمیل ابزارهای پرداخت، کامل نبوده و می توان گفت که ابزار پرداخت در کشورمان رشدی کاریکاتوری را مشاهده کرده است.
 
یکی از مهمترین ابزار پرداخت ها در ایران، چک است. بر مبنای آمارهای بانک مرکزی، سهم چک در سالیان مختلف در بین ابزار پرداخت ها، بیش از 30 درصد بوده است (1) و اخیرا این سهم (سهم چک در ابزار پرداخت ها در 10 ماهه منتهی به مهر 94) به رقم 42 درصد رسیده است (2).

این سخن بدین معنی است که بیش از 40  درصد از مبادلات اقتصادی بوسیله چک انجام گرفته که این رقم بیانگر سهم قابل توجه چک در مبادلات اقتصادی مردم است. با وجود این نقش پر رنگ چک در مبادلات اقتصادی، چک نسبت به سال 1311 (سال نگارش قانون تجارت) چه تغییری کرده است؟ در جواب می‌توان گفت "تقریبا هیچ!"
 
چک در ایران همچنان کاغذی است که گواهی می دهد هر فرد مبلغی را که نزد محال علیه (در شرایط حاضر یعنی بانک‌ها و موسسات مالی) دارد، به فرد ثالثی واگذار نموده است. هنوز در عصر انفجار اطلاعات، همچون 80 سال پیش اعتبار چک بر کاغذ آن استوار است. این درحالی است که ابزارهای الکترونیک از کاغذ اعتبارزدایی می‌کنند و اعتبار تراکنش‌های بانکی(همچون چک و ...) را به اطلاعات بانکی وابسته خواهند کرد و نه به یک قطعه کاغذ زوال یافتنی.
 
در سایه تعلل و غفلت نهادهای مسئول و متولی مانند بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار، همچنان اتکای صرف چک بر لاشه کاغذی آن، علاوه بر مشکلات ناشی از بین رفتن و گم شدن چک، ریشه ی بسیاری از جرائم مانند جعل و سرقت و خیانت در امانت و... نیز هست.

یکی دیگر از مظاهر توقف چک در تحول تاریخی، امکان ظهرنویسی (پشت نویسی) بدون نظارت آن به مثابه ی حواله‌های دوران قاجار است. در حالی که در سالیان اخیر جرائم جدیدی شکل گرفته اند که از این ضعف چک نهایت بهره مندی را داشته اند. پولشویی و مبادلاتی که مجرمین دوست ندارند که هیچگونه ردی از آن بجا بماند، براحتی با ظهرنویسی بدون ثبت چک و انواع چک‌های حامل قابل انجام است . با وضعیت فعلی ظهرنویسی غیرقابل کنترل و پیگرد چک، و تعلل بدون توجیه بانک مرکزی در این باب، نباید تعجب کنیم که ایران ضعیف ترین وضعیت را در شاخص های جهانی پولشویی داشته باشد (3).

چک در ایران در حالی اندر خم یک تحول مانده، که سالهاست در دنیا بسیاری از این مسائل حل شده اند. استفاده از چک الکترونیک، استفاده از فایل تصویری چک بجای برگه کاغذی، استفاده از سامانه های برخط کنترل کننده و... راهکارهای تجربه شده دنیا برای چک است. شفافیت مبادلات، جلوگیری از جرائمی همچون کلاهبرداری و پولشویی، قدرت اعمال نظارت بر جریان چک و جلوگیری از صدور چک با وجود سوء سابقه، بازگشت اعتماد به چک و استفاده راحت تر فعالان اقتصادی از آن و... از جمله ثمرات انقلاب الکترونیک در چک است. با این حال بزرگترین افتخار مسئولان بانک مرکزی کشور ما در الکترونیکی کردن چک و طرح چکاوک، اسکن گرفتن چک و عدم جابجایی برگه چک برای وصول آن بین بانک‌ها است! به عبارتی بانک مرکزی با سامانه چکاوک، با تمرکز بر مشکلاتِ خود و بانک ها توانسته است برخی از این مشکلات را حل نماید، اما هنوز اقدام در خوری برای حل مشکلات عظیم تاجران و استفاده کنندگان اصلی چک یعنی مردم انجام نداده است.

در هر صورت، متناسب با تحولات پر سرعت دنیای امروز، عقب ماندگی یک عرصه نه تنها هزینه های زیادی به اهالی اش وارد می کند؛ بلکه مانعی بر سر راه دیگر پیشرفت ها نیز خواهد بود. بدون تردید، توقف چک در سیاهچاله‌های دهه 1310، مصداقی از همین امر است که مشکلاتی عدیده برای فعالان اقتصادی و دستگاه قضایی بوجود آورده و به زنجیری بر پای پیشرفت اقتصادی کشور تبدیل شده است.

با این حال هیچ وقت برای تحول دیر نیست و کارشناسان از بانک مرکزی به عنوان نهاد اصلی سیاست‌گذار و ناظر نظام مالی و اعتباری کشور برای تمهید راه حل صحیح و بهینه این مشکلات، انتظارِ اقدامی مثبت و عاجل دارند.

پی نوشت:
1- نشریه "خلاصه تحولات اقتصادی کشور"، از نشریات ادواری بانک مرکزی
 2- بانک مرکزی، 26 اسفند 94
3- در گزارش سالانه موسسه بازل در زمینه پولشویی، ایران در سال 2016 ، برای سومین بار ضعیفترین کشور شناخته شد. این بدین معنی است که ایران بهترین کشور برای فعالیت های پولشویی است.
 
کلمات کلیدی : قانون چک،بانک مرکزی ، چک،مبادلات اقتصادی
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۰۹:۰۴:۲۶
به يك نكته بسيار مهم اشاره نكرده ايد: برگشت چك (همان چك كاغذي را عرض مي كنم) در بسياري از كشورها اصولاً موضوعيت ندارد. يعني وقتي شما چك را به بانك ميبريد صرفنظر از اينكه در حساب مربوطه پول باشد يا نباشد چك نقد مي شود. اگر در حساب پول نبود بانك به صاحب حساب اعلام مي كند كه تا زمان مقرر مبلغ را به حساب واريز كند. يعني شما كه با چك به بانك مي رويد به پولتان مي رسيد و دعوا بين بانك و صاحب حساب است و كسي مردم را به جان هم نمي اندازد. البته براي صدور دسته چكف اول شخص را تعيين اعتبار مي كنند و حتي از وي وثيقه مي گيرند و در حاشيه هر برگ چك (بسته به اعتبار شخص) تايپ شده كه حداكثر مبلغ قابل درج در آن چقدر است. (4162333) (alef-11)
 
حامد
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۰۹:۱۶:۰۸
اصولا چک باید به این صورت باشه ، که منی که چک میکشم باید تو حسابم پول باشه ، که طرف زنگ بزنه بانک بگه اگه تو این حساب پول است ، این مبلغ رو چک کشیده و طرف کشنده چک تایید کنه (اینترنتی) . بعد بدون تاریخ باشه. یعنی اون پول تو حساب اون طرفی که چک رو کشیده بلوک بشه . ذینفع هم هر وقت خواست چک رو نقد کنه. چک برا این بوده که مبادلات نقدی درکار نباشه بین طرفین. اینجا تو مملکت ما شده نسیه و صد البته نسیه بدون بازگشت برای سالها. (4162345) (alef-11)
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۰۹:۱۷:۳۱
سلام,
بانک مرکزی دارای ظرفیت های بالا و چند اشکال است. مهم ترین اشکالات بانک مرکزی:
1- حقوق و مزایای خیلی بالاتر از متوسط و میل به پنهان کاری در همه امور,
2- بی انگیزگی برای هر گونه تغییر و اصلاح به دلیل بی نیازی و فرار از کار موثر تر
3- رانتی بودن پست ها و حبس اطلاعات نزد برخی ادارات بانک
4- مدعی نظارت بر سیستم بانکی و خودش کاملا بدون نظارت
5- بریز و بپاش های گسترده در حوزه های تشریفات و ماموریت های خارجی پر خرج
6- درآمدزایی بی حساب و کتاب از کیسه مردم و دولت. بانک مرکزی حتی برای انجام انتقالات دولتی همچون انتقال وجوه وام های خارجی و عملیات مشابه کارمزدهای بالایی از دستگاه ها اخذ می نماید بدون اینکه به مانده وجوه دستگاه ها نزد خود هیچگونه سودی چرداخت کند. علاوه بر آن هرگاه بخواهد با ایجاد خط اعتباری داخلی به بانک های دیگر وام می دهد و سود کلان و بی حساب و کتابی به دست می آورد.
7- بی قاعدگی پرداخت پاداش ها و عدم ارتباط آن با عملکرد واقعی به عنوان بانک مرکزی.
8- روحیه تهاجمی و عدم همکاری شدید بانک مرکزی در مقابل مطالبات بخش های دولتی و غیر دولتی.
9- انجماد و یکنواختی و بی تحرکی گسترده. به عنوان مثال برای دهه های طولانی با روشی بدوی و غیر حرفه ای به توزیع و فروش ارز و سکه طلا پرداخته و حتی در مقابل بورس که راهکارهای نوین را ارائه نموده بود مقابله می کرد. متاسفانه علیرغم ادعاهای فراوان, هنوز قادر به ایجاد یک بازار آتی ارز هم نیستند.
10- عدم نوآوری در حوزه ابزارهای مالی و پولی.

در مورد چک هم چند نکته را می توانستند بررسی کنند که علیرغم توصیه های فراوان این کار را انجام ندادند:
1- ایجاد چک های با سقف مبلغ متفاوت برای گروه های اعتباری گوناگون. مثلا برای دانشجویان تا سقف 5 میلیون تومان برای کارمندان تا سقف 20 میلیون تومان برای گروه های اعتباری بالاتر متناسب با میزان اعتبار.
2- ایجاد صندوق ضمانت چک برای جبران بخشی از مقادیر چک های برگشتی و افزایش اعتماد به ابزار بانکی.
3- مسئولیت شعبه صادر کننده دسته چک در جبران بخشی از مقادیر چک های برگشتی در صورتیکه در صدور دسته چک رعایت سطح اعتباری متقاضی را نکرده باشد.

متاسفانه وضعیت پولی و بانکی و ارزی کشور در طول 10 سال گذشته بدون بانک مرکزی بسیار بهتر می بود و نا کاراامدی بانک مرکزی منجر به ناکارامدی سایر بانک ها و بنگاه های اقتصادی نیز شده و بازار سرمایه را نیز تحت تاثیر منفی قرارداده است. (4162349) (alef-11)
 
تاجر بدبخت
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۰۹:۲۸:۰۵
واقعا یکی نیست بگه منِ تاجر توی این مملکت برای معاملات نسیه ام باید از چی استفاده کنم غیر از چک.
با این شرایط چک توی کشور ما هم که معامله با چک یعنی اینکه کلا خودت رو بسپاری به شانس و اقبال که بدبخت نشی.
توی دوره فناوری اطلاعات و ارتباطات دنیا مدرن ما هنوز داریم به روش عهد باستان معامله می کنیم و اسناد مالی با هم رد و بدل می کنیم (4162361) (alef-11)
 
امیر دلیل
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۰:۲۳:۳۱
با سلام
بنده بین سالهای 88 تا 90 مدیر عامل یک شرکت سهامی عام بوده ام و یک چک تضمین که طبیعتا با ا امضای اینجانب بوده و در اختیار صندوق ضمانت صادرات بوده است برگشت خورده است و بعد از پنج سال که من هیچ سمتی در آن شرکت ندارم و ان شرکت نیز برای تأدیه بدهی خود اقدام نکرده است هم ممنوع الخروج هستم و هم از داشتن حساب جاری محرومم.
تمام مدارک و سوابق هنگام درخواست سایت محترم الف ارائه خواهد شد. با تشکر (4162411) (alef-13)
 
تاجر بدبخت
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۰:۳۰:۰۰
من که از این حرفا هیچی حالیم نشد
فقط میدونم که چک ما رو بدبخت کرد و به روز سیاه نشوند (4162417) (alef-11)
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۰:۵۲:۴۰
سوء استفاده از چک نباید موجب شود که عملکرد مثبت اش زیر سئوال رود .
حجم معاملات بوسیله چک در بازار معاملات حرفه ای میان بازرگانان و واسطه ها و خرده فروشان و در تمامی معاملات چک های مدت دار که با قانون چک مغایرت دارد عملا روال کار در بازار ایران است . اینکه در لحظه صدور چک معادل اش در حساب موجود باشد با منطق خریدو فروش مدت دار بازار سازگار نیست . (4162438) (alef-11)
 
آریابان
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۱:۱۲:۵۳
جامعۀ ما که اساسا از بی نظمی و بی اعتنائی به قانون در رنج و عذاب است و طبیعتا آسیب ها و هزینه های سنگین آنرا نیز ناچار به تحمل شده ، در مورد چک هم متأسفانه این قانون-شکنی باعث شده که چک از مسیر و جایگاه تعریف شدۀ خودش به بیراهه و گمراهی کشیده شود تا آنجا که "چک" علنا و بصورتی کاملا غیر قانونی به حریم و محدودۀ سفته و سایر ابزار های تعریف شدۀ بازار مالی تجاوز نموده و این تجاوز کماکان ادامه دارد !!!! ؛
چک که درواقع یک حوالۀ دستوری است به بانک ، برای پرداخت مبلغی مشخص شده به آورندۀ حواله ، امروزه در ایران ، درقالب ها و لباس های غیر قانونی !!!!! دیگرهمچون چک مدت دار ، چک ضمانت و .... ایفای نقش میکند که مطلقا با تعریف و هویت شناخته شدۀ چک در کل دنیا کاملا متفاوت است بحدیکه پدیده ای کمیاب و حتی نایاب بنام "چک روز" !!!!! را متولد کرده و از دیگر سو هزاران نفر را بابت صدور چک های بی محل در زندان ها محبوس نموده ؛ (4162469) (alef-11)
 
عظیمی
Romania
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۲:۰۵:۱۱
با سلام و احترام :
جناب اقای محمدعلی سنگبر،بنده یکی از افراد فعالی هستم که در خصوص پیشگیری از صدور چک برگشتی در سیستم بانکی و اجتماع بررسی هایی داشته ام و شدیدا در پی اموزش پیشگیری از این جرم در سطوح مختلف جامعه هستم ، لذا خوشحال میشوم با شما در راه رسیدن به این اهداف تبادل نظر و همفکری داشته باشم .... (4162558) (alef-11)
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۳:۰۹:۲۳
گناه بسیاری از افرادی که در زندان جان و مال و عمر و آبرویشان از دست می رود بر عهده قانون گذاران بی سواد یا بی ... است.
مشکلاتی که مجلس و قوه قضاییه باید در پی حلش باشد همین چیزهاست .... (4162651) (alef-11)
 
امیر
Germany
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۳:۱۳:۵۷
همین قدر که هنوز امکان صدور چک در وجه حامل وجود دارد و قانون الزام نمیکند که چک باید حتما در وجه شخص معین و با کد ملی مشخص صادر شود، خود نشان دهنده نا کارآمدی و نا امن بودن چک است.

واقعا چرا هنوز به قول نویسنده امکان ظهر نویسی و گردش چک مثل دوره قاجار وجود دارد؟ آیا نمیشود هر شخصی که چک در وجه او صادر شده، چک را در حساب خودش وصول نموده و سپس اقدام به صدور چک جدید از محل موجودی حساب خودش بنماید؟ یکی از دلایلی که چکهای بلا محل صادر میشود، همین امکان ظهر نویسی است. چون کسی که از شخصی چک میگیرد، خیلی به فکر اعتبار داشتن طرف مقابل نیست. پیش خودش میگوید چک را میگیرم و آن را از طریق ظهر نویسی در به عنوان وجه معامله ای به دیگران انتقال میدهم و دردسرش برای دیگران است. (4162665) (alef-11)
 
Germany
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۴:۱۴:۲۲
مهم اینه که در این وضعیت اقتصادی، کارمزد چک برگشتی رشدی ۳۰۰ درصدی داشته است، اصل چک که مهم نیست (4162840) (alef-11)
 
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۴:۵۶:۲۹
با این روش عصر حجری که بانک مرکزی دارد و شفافیتی که در مقوله چک نیست فقط بار پرونده های قضایی زیاد می شود و دعوا مردم بیشتر می شود
پولشویی را هم نمی دانستیم که آن هم دیدیم انگار شدنی است (4162948) (alef-11)
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۵:۵۲:۲۲
اولا چک سندی قطعی بر داشتن بدهی است و هر گونه قیدی باید از ان برداشته شود به محض ارایه در تاریخ مندرج باید پشتیبانی قانونی شود نه اینکه دادگاهها به هر دلیلی دنبال پیچاندن مطلب هستند هر کسی هم ادعا می کند چک بابت ضمانت بوده یا تاریخ دار است اولا نیاید قبل از تامین مبلغ چک در حساب بتوتند مدعی شود ضمن اینکه کل افرادی که متقاضی حساب جاری هستن می بایست دارای کد اقتصادی در اداره مالیات باشن و اگر فردی صاحب چک از مقدارمعینی کتر تراکنش داشت باید حسابش بسته شود واز سایر اوراق برای داد ستد استفاده کند بانکها هم باید اعتبار سنجی کنند و از دادن دسته چک به افرادی که کد افتصادی دریافت نکردهاند پرهیز کنند و پرداخت مبلغ چک را خود بانک عهده دار باشد نه فقط به دادنگواهی برگشت اکتفا کنند ضمن اینکه زمان شکایت کیفری را هم از شش ماه به ۵ سال تغییر دهند و اشخاص حقوقی مانند شرکتها امضا و مهر شرکت معتبر باشد نه فقط مدیر عامل تا بدین صورت شرکت وبانک ضامن پرداخت باشند نه مدیر عامل (4163108) (alef-11)
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۱۸:۲۵:۱۴
با سلام
میشه لطفا مقاله ای راجب شرح وظایف بانک مرکزی بنویسید با این همه کارمندو ساختمان و هزینه و ........
نظارت به بانک ها و موسسات بانکی !!!!
حفظ ارزش پول ملی !!!!!!!
سیاست‌گذار و ناظر نظام مالی و اعتباری کشور !!!!!
و البته قانون چک !!!!!!!!!!
.
.
.
.
. (4163444) (alef-11)
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۵ ۲۳:۵۶:۵۱
با این روش عصر حجری که بانک مرکزی دارد و شفافیتی که در مقوله چک نیست فقط بار پرونده های قضایی زیاد می شود و دعوا مردم بیشتر می شود
پولشویی را هم نمی دانستیم که آن هم دیدیم انگار شدنی است (4163984) (alef-11)
 
دادخواه
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۶ ۰۰:۳۸:۱۵
اصلا این همه تکیه بر متمرکز کردن چاپ و هولوگرام و کد دار کردن چکها برای چیست؟
در آمریکا نرم‌افزار چاپ چک و برگه مخصوص چاپ چک را در فروشگاهها میفروختند و من خودم به تعداد لازم و با طرح سی و سه پل چکهای خودم را چاپ میکردم.

سیستم بانکی ما به جای تمرکز بر سهولت استعلام اعتبار صادر کننده توسط دریافت کنندگان چک روز به روز بر سخت تر کردن دریافت دسته چک می افزاید که هر جاعلی میتواند به راحتی جعل کند!!! (4164019) (alef-11)
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۶ ۱۳:۳۱:۵۴
پولشویی؟؟!!!....

بانک مرکزی که خودش داعیه دار مبارزه با پولشویی است.
چطور جلوی چک را نگرفته که پولشویی نشه. (4164629) (alef-11)
 
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۵-۱۱-۲۶ ۲۰:۴۸:۱۲
البته بانک مرکزی در ندادن اطلاعات به مردم و عدم شفافیت مقصر است

اما قوه قضاییه هم بی تقصیر نیست

قوه قضاییه اگر به دنبال قانون محکمتر بود ، محاکم قضایی اینقدر شلوغ نمی شد

کلی باید بدوی تا به حقت برسی (4165317) (alef-11)
 


نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.