کد مطلب: 401602
بررسی واقعیت کوبیدن پیشانی به چوبه محمل توسط حضرت زینب (س)
تاریخ انتشار : پنجشنبه ۲۲ مهر ۱۳۹۵ ساعت ۰۷:۲۰
یکی از دلایل طرفداران قمه زنی که بسیار مورد استناد و استفاده قرار می‌گیرد، ادعای اقدام حضرت زینب کبری(س) در کوبیدن پیشانی مبارکشان به چوبه محمل هنگام رؤیت سر مطهر سیدالشهدا(ع) است. آن ها برای اثبات ادعای خود به روایتی مشهور از «مسلم جصاص» استناد می‌کنند.
واقعیت روایت مربوط به اینکه حضرت زینب (س) بعد از دیدن سر برادر بر سر نیزه پیشانی خود را به چوبه محمل کوبیده به طوری که خون از آن جاری شد چیست؟
1) این روایت را که علامه مجلسی در جلد 45 بحارالانوار نقل کرده، بدون سند یا به اصطلاح، «مرسل» بوده و خود مرحوم مجلسی نیز به مرسل بودن آن اذعان کرده است.[1] علاوه بر مرسل بودن این گزارش، شخص «مسلم الجصاص» نیز مجهول است که موجبات ضعف سند را از جهتی دیگر نیز فراهم می‌کند.
2)مرحوم شیخ عباس قمی(ره) منشا این روایت را دو کتاب «نورالعین» و «منتخب طریحی» می داند و در نقد سند آن می نویسد: «ذکر محامل و هودج، در غیر خبر مسلم جصاص نیست و این خبر را گرچه علامه مجلسی نقل کرده؛ لیکن مآخذ آن منتخب طریحی و کتاب نورالعین است که حال هر دو کتاب بر اهل فن پوشیده نیست.»[3]
3) کتاب «المنتخب فی جمع المراثی و الخطب» معروف به «منتخب طریحی»، نوشته فخرالدین طریحی از علمای قرن یازدهم است. از آنجا که این کتاب کشکول گونه به صورت نامستند و بدون تحقیق تالیف شده، بسیاری از کتاب شناسان و حدیث پژوهان از آن انتقاد کرده اند. به عنوان نمونه مرحوم میرزا محمد ارباب می گوید که در کتاب منتخب مسامحات بسیار بکار رفته و روایت مختص به آن اعتباری ندارد.[4]
کتاب «نور العین فی مشهد الحسین(ع)» نیز کتابی بسیار ضعیف و نامطمئن است که حتی نویسنده آن نیز به درستی مشخص نیست. مرحوم «علی بن عبدالله بحرانی ستری»، از فقها و مراجع تقلید امامی قرن سیزدهم و چهاردهم، کتاب نورالعین را کتابی سراسر کذب و افترا و بهتان می خواند و بیان می دارد اشعاری که در این کتاب به اهل بیت و امام حسین (ع) نسبت داده شده آن قدر از نظر فصاحت و بلاغت و وزن و قافیه ضعیف است که نمی توان آن ها را به افراد عادی نسبت داد، چه برسد به فصیح ترین و افراد عرب. [5]
4)به نظر می‌رسد که علامه مجلسى(ره) این مطلب را از منتخب طریحى[7] نقل کرده است؛ زیرا علیرغم آنکه مشهور شده است که ماخذ این روایت کتاب نورالعین است، در گزارشی که در آن کتاب آمده است، سخنی از داستان سر به محمل کوبیدن نیست، بلکه طبق نقل این کتاب، اساساً محملی بر روی شتران نبوده تا زینب(س) سرشان را به چوبه آن بکوبند![8] این کوباندن سر در نسخه چاپى مقتل الحسین(ع) منسوب به أبى مخنف، نیز نیامده است.
این روایت علاوه بر ضعف سند، به لحاظ محتوایی نیز دارای اشکالاتی است:
1) براساس گزارش های متقدمین، اسرا را با شتر بدون جهاز می بردند تا ناراحتى ببینند و تنها در این روایت است که وجود محمل بر روی شترها ذکر شده است. اساسا محمل یک وسیله محترمانه است و هیچ‌کس آن را براى اسیر خود انتخاب نمی‌کند.[9] لذا محملی وجود نداشت که به فرض حضرت زینب(س) سر خود را به آن بکوبند. این مطلبی است که شیخ مفید[10]، سیدبن طاووس[11 و 12]، علامه مجلسی[13]، شیخ عباس قمی[14] و چندتن دیگر ازعلما آنرا بیان نموده اند.
افزون بر این، در خود اشعارى که در این روایت به امام سجاد(ع) نسبت داده شده به صراحت آمده است؛ «تُسیَرونا عَلَی الأقتاب عَارِیه – ما را بر شتران برهنه سوار کردند». روشن است که منظور حضرت شخص وى نیست، بلکه تمام اسرا را این‌گونه سوار کردند.
2) دراشعاری که در این روایت به زینب نسبت داده شده مطالب غیرواقعی و بعضاً موهنی به چشم میخورد؛ از جمله نسبت قساوت و سنگدلی به امام حسین(ع) و نسبت بی طاقتی، ذلت و ترس به امام سجاد(ع) دراسارت و یتیمی که حتی با صنایع ادبی هم قابل توجیه به نظرنمی رسد.
3) گزارش‌های معتبر تاریخی حاکی از آن است که عمر سعد، سر مقدّس امام حسین(ع) را، بی‌درنگ پس از شهادت آن‌حضرت، همراه خولی بن یزید اَصْبَحی و حُمَید بن مُسْلِم اَزْدی نزد عبیدالله بن زیاد فرستاد.[20] و از آنجا که کاروان اسیران یک روز بعد؛ یعنی روز یازدهم از کربلا به سمت کوفه حرکت نمودند، پس اصلاً هنگام ورود کاروان اسیران به کوفه سر مقدّس امام حسین(ع) همراه آنها نبود، تا حضرت زینب(س) با دیدن آن از خود بی‌خود شود.
پی نوشت ها :
1. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45، ص114
3. قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل ، ج 1، ص 569
4. محمد صحتی سردرودی، عاشورا پژوهی با رویکردی به تحریف شناسی تاریخ امام حسین(ع)، ص71
5. علی بن عبدالله بن علی بحرانی ستری، قامعه اهل الباطل،قم:انصاریان، 1424ق، ص20و77و90
7. طریحی، فخرالدین بن محمد، المنتخب، ج 2، ص 435 – 436، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1428ق.
8. أبو اسحاق اسفراینی، ابراهیم بن محمد، نور العین فی مشهد الحسین، ص 55 – 56، تونس، مکتبة المنار، بی‌تا
9. مکارم شیرازی، ناصر، احکام عزادارى، تهیه و تنظیم: دربانى، مهدى، ص 134، قم، مدرسه امام على بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، 1390ش.
10. الامالی، شیخ مفید، چاپ اول، قم 1413، ص321
11. اقبال الاعمال،دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1367ش، ص583
12. اللهوف علی قتلی الطفوف، نشر جهان، تهران 1348ش، ص143
13. مجلسی، همان، ص195
14. قمی، همان
20. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 113، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ دینورى، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، تحقیق: عامر، عبد المنعم، ص 259، قم، منشورات الرضى، 1368ش؛ تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 5، ص 455.
واقعیت روایت مربوط به اینکه حضرت زینب (س) بعد از دیدن سر برادر بر سر نیزه پیشانی خود را به چوبه محمل کوبیده به طوری که خون از آن جاری شد چیست؟
1) این روایت را که علامه مجلسی در جلد 45 بحارالانوار نقل کرده، بدون سند یا به اصطلاح، «مرسل» بوده و خود مرحوم مجلسی نیز به مرسل بودن آن اذعان کرده است.[1] علاوه بر مرسل بودن این گزارش، شخص «مسلم الجصاص» نیز مجهول است که موجبات ضعف سند را از جهتی دیگر نیز فراهم می‌کند.
2)مرحوم شیخ عباس قمی(ره) منشا این روایت را دو کتاب «نورالعین» و «منتخب طریحی» می داند و در نقد سند آن می نویسد: «ذکر محامل و هودج، در غیر خبر مسلم جصاص نیست و این خبر را گرچه علامه مجلسی نقل کرده؛ لیکن مآخذ آن منتخب طریحی و کتاب نورالعین است که حال هر دو کتاب بر اهل فن پوشیده نیست.»[3]
3) کتاب «المنتخب فی جمع المراثی و الخطب» معروف به «منتخب طریحی»، نوشته فخرالدین طریحی از علمای قرن یازدهم است. از آنجا که این کتاب کشکول گونه به صورت نامستند و بدون تحقیق تالیف شده، بسیاری از کتاب شناسان و حدیث پژوهان از آن انتقاد کرده اند. به عنوان نمونه مرحوم میرزا محمد ارباب می گوید که در کتاب منتخب مسامحات بسیار بکار رفته و روایت مختص به آن اعتباری ندارد.[4]
کتاب «نور العین فی مشهد الحسین(ع)» نیز کتابی بسیار ضعیف و نامطمئن است که حتی نویسنده آن نیز به درستی مشخص نیست. مرحوم «علی بن عبدالله بحرانی ستری»، از فقها و مراجع تقلید امامی قرن سیزدهم و چهاردهم، کتاب نورالعین را کتابی سراسر کذب و افترا و بهتان می خواند و بیان می دارد اشعاری که در این کتاب به اهل بیت و امام حسین (ع) نسبت داده شده آن قدر از نظر فصاحت و بلاغت و وزن و قافیه ضعیف است که نمی توان آن ها را به افراد عادی نسبت داد، چه برسد به فصیح ترین و افراد عرب. [5]
4)به نظر می‌رسد که علامه مجلسى(ره) این مطلب را از منتخب طریحى[7] نقل کرده است؛ زیرا علیرغم آنکه مشهور شده است که ماخذ این روایت کتاب نورالعین است، در گزارشی که در آن کتاب آمده است، سخنی از داستان سر به محمل کوبیدن نیست، بلکه طبق نقل این کتاب، اساساً محملی بر روی شتران نبوده تا زینب(س) سرشان را به چوبه آن بکوبند![8] این کوباندن سر در نسخه چاپى مقتل الحسین(ع) منسوب به أبى مخنف، نیز نیامده است.
این روایت علاوه بر ضعف سند، به لحاظ محتوایی نیز دارای اشکالاتی است:
1) براساس گزارش های متقدمین، اسرا را با شتر بدون جهاز می بردند تا ناراحتى ببینند و تنها در این روایت است که وجود محمل بر روی شترها ذکر شده است. اساسا محمل یک وسیله محترمانه است و هیچ‌کس آن را براى اسیر خود انتخاب نمی‌کند.[9] لذا محملی وجود نداشت که به فرض حضرت زینب(س) سر خود را به آن بکوبند. این مطلبی است که شیخ مفید[10]، سیدبن طاووس[11 و 12]، علامه مجلسی[13]، شیخ عباس قمی[14] و چندتن دیگر ازعلما آنرا بیان نموده اند.
افزون بر این، در خود اشعارى که در این روایت به امام سجاد(ع) نسبت داده شده به صراحت آمده است؛ «تُسیَرونا عَلَی الأقتاب عَارِیه – ما را بر شتران برهنه سوار کردند». روشن است که منظور حضرت شخص وى نیست، بلکه تمام اسرا را این‌گونه سوار کردند.
2) دراشعاری که در این روایت به زینب نسبت داده شده مطالب غیرواقعی و بعضاً موهنی به چشم میخورد؛ از جمله نسبت قساوت و سنگدلی به امام حسین(ع) و نسبت بی طاقتی، ذلت و ترس به امام سجاد(ع) دراسارت و یتیمی که حتی با صنایع ادبی هم قابل توجیه به نظرنمی رسد.
3) گزارش‌های معتبر تاریخی حاکی از آن است که عمر سعد، سر مقدّس امام حسین(ع) را، بی‌درنگ پس از شهادت آن‌حضرت، همراه خولی بن یزید اَصْبَحی و حُمَید بن مُسْلِم اَزْدی نزد عبیدالله بن زیاد فرستاد.[20] و از آنجا که کاروان اسیران یک روز بعد؛ یعنی روز یازدهم از کربلا به سمت کوفه حرکت نمودند، پس اصلاً هنگام ورود کاروان اسیران به کوفه سر مقدّس امام حسین(ع) همراه آنها نبود، تا حضرت زینب(س) با دیدن آن از خود بی‌خود شود.
پی نوشت ها :
1. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45، ص114
3. قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل ، ج 1، ص 569
4. محمد صحتی سردرودی، عاشورا پژوهی با رویکردی به تحریف شناسی تاریخ امام حسین(ع)، ص71
5. علی بن عبدالله بن علی بحرانی ستری، قامعه اهل الباطل،قم:انصاریان، 1424ق، ص20و77و90
7. طریحی، فخرالدین بن محمد، المنتخب، ج 2، ص 435 – 436، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1428ق.
8. أبو اسحاق اسفراینی، ابراهیم بن محمد، نور العین فی مشهد الحسین، ص 55 – 56، تونس، مکتبة المنار، بی‌تا
9. مکارم شیرازی، ناصر، احکام عزادارى، تهیه و تنظیم: دربانى، مهدى، ص 134، قم، مدرسه امام على بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، 1390ش.
10. الامالی، شیخ مفید، چاپ اول، قم 1413، ص321
11. اقبال الاعمال،دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1367ش، ص583
12. اللهوف علی قتلی الطفوف، نشر جهان، تهران 1348ش، ص143
13. مجلسی، همان، ص195
14. قمی، همان
20. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 113، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ دینورى، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، تحقیق: عامر، عبد المنعم، ص 259، قم، منشورات الرضى، 1368ش؛ تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 5، ص 455.
کلمات کلیدی : حضرت زینب (س)، محرم
۱۳۹۵-۰۷-۲۲ ۱۲:۳۹:۲۶
اكثر روايات حكايت از آن دارد كه اسرا را سوار بر شترهاي لخت يا فقط با اندك پوشش كه فقط مانع از سقوطشان بشود كرده بودند بنا بر اين بعيد بنظر مي آيد كه بخواهد با چنين پوششي راكب بتواند سرش را به آن بكوبد
مسئله بعد اينكه اگر باآن پوشش كم شتر، كه قطعا آنقدر كوتاه است كه فقط زير راكب را فرا گرفته بعيد است راكب بتواند خودش را آنقدر خم كند وبطرف پائين بكشد تا سرش را به چوب آن پالان يا محمل بزند
احتمال مهم تر اين است كه زينب عله السلام نه از روي توجه و خود خواسته بلكه از روي تصادف و يا شدت حزن و بدون قصد زدن به چيزي برخورد نموده باشند
چرا بايد فقط قسمت نا محتمل موضوع را ببينيم و بگوئيم خودشان خواسته اند تا سرشان را به چيزي بزنند و زخمي كنند اين منطقي وعاقلانه نيست و تصور مي شود عده اي تعمدا قصد رواجش را داشته اند (3971123) (alef-11)
مسئله بعد اينكه اگر باآن پوشش كم شتر، كه قطعا آنقدر كوتاه است كه فقط زير راكب را فرا گرفته بعيد است راكب بتواند خودش را آنقدر خم كند وبطرف پائين بكشد تا سرش را به چوب آن پالان يا محمل بزند
احتمال مهم تر اين است كه زينب عله السلام نه از روي توجه و خود خواسته بلكه از روي تصادف و يا شدت حزن و بدون قصد زدن به چيزي برخورد نموده باشند
چرا بايد فقط قسمت نا محتمل موضوع را ببينيم و بگوئيم خودشان خواسته اند تا سرشان را به چيزي بزنند و زخمي كنند اين منطقي وعاقلانه نيست و تصور مي شود عده اي تعمدا قصد رواجش را داشته اند (3971123) (alef-11)
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
