الف - آیا باید تاوان اشتباه «فیتیله»ای ها را برنامه های زنده سیما بپردازند؟

پیرو مصاحبه معاون سیما برای دلجویی از آذری زبان ها

آیا باید تاوان اشتباه «فیتیله»ای ها را برنامه های زنده سیما بپردازند؟

علی اصغر پورمحمدی، معاون سیما، دیروز در استودیوی اخبار ۱۴:۰۰ حاضر شد تا پیرو حواشی گسترده ای که دنبال ۷ دقیقه از نمایش ضبط شده ای که در برنامه ی فیتیله ی جمعه پخش شد، شخصا به نمایندگی از سازمان و ریاست صدا و سیما، از آذری زبان ها عذرخواهی و دلجویی کند.

آن چه در این گفت و گو تامل برانگیز به نظر رسید، پاسخی است که پورمحمدی به سوال حیدری مبنی بر کم و کیف اقدامات سازمان جهت جلوگیری از اتفاقاتی از این دست بود که عینا بدین شرح است:

مرتضی حیدری: آقای پورمحمدی با توجه به این که این حادثه تلخ بود و ممکنه که باز هم موارد مشابه تکرار بشه، شما تمهیداتی رو اندیشیدین برای درواقع تشدید نظارت ها بر تولید و پخش برنامه در سیما؟

علی اصغر پورمحمدی: به دستور آقای دکتر سرافراز الان بسیاری از برنامه های سیما که قبلا زنده پخش می شده الان به خاطر همین مسائل، تولیدی پخش می شه. آئین نامه ی پخش و تولید در حال بازنگری هست. ما با کمیته ی تخلفات هم جلساتی داشتیم که با متخلفین با شدت بیشتری برخورد بشه که این اتفاقات رخ نده در سازمان دیگه بعد

این دو اظهار نظر آقای پورمحمدی، از دو جهت تامل برانگیز به نظر می رسد:

اول: مگر برنامه هایی که در آن ها اشتباهاتی از این دست رخ داده، مانند همین ماجرای «فیتیله» یا توهین به بختیاری ها در مجموعه ی «سرزمین کهن» کمال تبریزی، در برنامه های زنده اتفاق افتاده که مدیریت سازمان از ابتدایی ترین و مهم ترین تصمیماتش، تولیدی کردن برنامه های زنده بوده است؟

ارتباط پاسخ آقای پورمحمدی با پرسش مجری، آیا به معنای تشدید تعطیل کردن برنامه های زنده است؟ مگر جز این است که بسیاری از برنامه های زنده - که زنده بودنشان بسیار برای مخاطبین مهم و جذاب بود - امروز فرصت زنده بودن را از دست داده اند؟ برای مثال، برنامه ی «هفت» از این جمله است که جامعه ی هنرمندان و نیز مخاطبین، اکثرا اذعان دارند که اگرچه هزینه و زحمت تهیه ی برنامه ی تولیدی بیشتر از زنده است، اما بخشی از حرارت و جذابیت هفت، پس از تولیدی شدن آن، کاهش یافته است.

بسیاری از برنامه های زنده پرمخاطب - که زنده بودنشان با هویت و اهداف برنامه گره خورده بود - یا تعطیل و یا تولیدی شدند؛ مانند برنامه «هفت» که بیش از ۵ سال، هر هفته، به طور زنده از شبکه ی ۳ روی آنتن می رفت امروز تولیدی شده و «رادیو هفت» که تا اردیبهشت ۹۴، ۱۱۱۷ برنامه به طور زنده روی آنتن شبکه ی آموزش می رفت و امروز دیگر اثری از آن نیست و یا برنامه ی مفید و پرمخاطب «مناظره» که در استودیوی مناظره های ریاست جمهوری ۹۲ برگزار و به طور زنده از شبکه ی ۱ بعد از ظهرهای جمعه پخش می شد، اما با شروع دوره ، مشمول همان قاعده ی تولیدی شدن برنامه های زنده قرار گرفت و طبیعتا از آن جا که ضبط شده ی برنامه ی «مناظره» آن را تقریبا بی خاصیت می کرد، تصمیم بر تعطیلی آن گرفته شد.

اما برخی برنامه هایی که زنده یا تولیدی بودنشان هیچ اهمیتی برای مخاطب ندارد، مانند سینما گلخانه ی شبکه ۳ و یا فلان برنامه ی آشپزی یا فناوری و بسیاری از برنامه های دیگر، هنوز به طور زنده پخش می شوند.

آیا برای حفظ مخاطبین و بلکه جذب مخاطبین بیشتر، لازم نیست که سازمان، برای ذائفه ی مردم و هیجان های سالمی که در قالب برنامه هایی جدی و تحلیلی ایجاد می شوند، اهمیتی بیشتری قايل شود؟

دوم: از نظر فنی، اتفاقاتی در برنامه ی زنده رخ می دهد که اولا رقم خوردن آن ها اجتناب ناپذیر به شمار می رود و از آن دست مطالبات مخاطبین است که در صورت عدم تحقق آن ها، تماشاگر برنامه، قید تماشای برنامه ی را خواهد زد.

ثانیا جز در فضا و آنتن زنده، قابل تحقق نیست؛ برای مثال وقتی مجری و آن برنامه ی زنده ی هفتگی، می خواهد به موضوعی بپردازد که در همان روز اتفاق افتاده و اصطلاحا داغ است، اگر برنامه ی تولیدی بخواهد آن موضوع را مورد بررسی قرار دهد ، طبیعتا به مرحله ی تدوین نهایی نخواهد رسید و آن موضوع داغ، تبدیل می شود به یک موضوع نیمه سوخته ی لوث شده ای که هشت روز بعد از وقوع، در برنامه ی هفته ی بعد آن برنامه می تواند بررسی شود که البته قطعا برای مردم، حلاوتش را از دست خواهد داد و یا برگزاری نظرسنجی و اعلام نتیجه ی آن که در برنامه های تولیدی، آن قدر ساز و کار عجیب و غریبی پیدا می کند، که بهتر آن است که از عطایش را به لقایش ببخشند، مگر این که آن برنامه، برنامه ای تحلیلی مانند «نود»، «هفت» و «پایش» نبوده و صرفا برنامه ای سرگرم کننده از جنس «خندوانه» باشد که تولید آن بسیار با تولید برنامه هایی چالشی و تحلیلی مانند موارد فوق الذکر متفاوت است.
بیش از آنکه مشکل در زنده یا تولیدی بودن برنامه ها باشد باید مشکل را در نظام نظارتی پیش از تولید ،قبل پخش و هنگام پخش دانست.

هر جای دنیا، وقتی پای تحلیل جدی، بررسی نظرات مختلف و متنوع، مناظره و به چالش کشیدن کلیشه های غلط به میان می آید، جز برنامه ای زنده، نمی تواند واقعیت و باطن آن موضوع را به طور بکر و خالص و بدون روتوش عرضه کند.

اتفاقاتی مانند آن ۷ دقیقه ای که در برنامه ی عمو فیتیله ای ها رخ داد و یا موارد مشابه دیگر، حتی برخی اتفاقاتی که از تبعات گریزناپذیر برنامه های زنده است، نباید باعث شود که صورت مساله ای شدیدا حیاتی به نام «برنامه های زنده» پاک شده و صدا و سیما تبدیل شود به مجموعه برنامه هایی تماما تولیدی که به ازای مدیریت و کنترل اتفاقات نامبارک اجتماعی، ممیزی های فرهنگی-سیاسی در آن اعمال شوند. آن چه می تواند این تصمیم سازمان را منطقی تر رقم بزند، توجه به متغیرهایی مانند افزایش رضایت و رشد شمار مخاطبین در حالت زنده بودن برنامه و نیز هزینه-فایده کردنی کلی در این مورد است.

این شعار - که چندی است از زبان برخی از مدیران سازمان شنیده می شود - مبنی بر این که «بهترین، پرمخاطب ترین و حرفه ای ترین برنامه، برنامه های تولیدی و ضبط شده اند» در مورد برنامه های چالشی که در آن تضارب آراء و کنکاش در یک مساله ی چالشی موضوعیت دارد، مصداق نمی یابد؛ چه آن برنامه ورزشی باشد، چه سیاسی و چه فرهنگی.