استادِ میانجی در خاورمیانه

16 شهريور 1396 ساعت 7:22


تحلیلگر اندیشکده کارنگی ضمن بررسی نقش میانجی گر و بی طرفانه دولت عمان در منطقه، معتقد است: تلاش عمان برای پرهیز از جهتگیری در کشمکش های منطقه، باوجود مشکلات مختلف، منافع گسترده ای هم برای این کشور ایجاد کرده است.

گزارش می افزاید: در فضای بی ثبات منطقه، عمان همواره بی طرف مانده و روابط خود را با همه کشورهای منطقه حفظ کرده است. از آغاز حمله نظامی ائتلاف تحت رهبری عربستان به یمن در مارس 2015 میلادی، عمان تنها کشور عرب حاشیه خلیج فارس است که از مشارکت در این جنگ پرهیز کرد؛ جنگی که هزینه و خونریزی آن از پیش بینی‌های اولیه فراتر رفته است.

ایرنا: در عین حال عمان به دنبال راهی برای حل مناقشه یمن و همچنین بحران اخیر با قطر بوده است. این رویکرد سیاسی بیانگر تمایل عمان برای ایفای نقش یک میانجی است درست شبیه نقشی که این کشور از سال 2009 میلادی در مذاکرات مربوط به توافق هسته ای ایران ایفا کرد.

«فارع المسلمی»، تحلیلگر اندیشکده کارنگی معتقد است: «چارچوب سیاست خارجی عمان هنگام تحریم مصر از سوی جهان عرب شکل گرفت، زمانی که مصر در سال 1978 قرارداد معروف به «کمپ دیوید» را با (رژیم ) اسرائیل را امضاء کرد». وی ادامه می دهد: سیاست خارجی عمان در جنگ عراق و ایران (88-1980میلادی) و همزمان با پرهیز مسقط از مشارکت در ائتلاف عرب ضد ایران متبلور شد. حتی پیش از جنگ پیشین یمن در تابستان 1994 میلادی، عمان میزبان نشست نهایی میان رهبران رقیب، یعنی «علی عبدالله صالح» و «علی سالم البیض» بود تا میان این دو میانجیگری کند.

گزارش تاکید می کند: عمان روابط پایدار، دایمی و محکمی را با همسایگان مختلف خود بنا نهاده و این حقیقتی است که فرقه عبادی حاکم بر عمان با مدارای دیرپای خود آن را هموار کرده است.

این مساله، درست مانند عدم وجود احزاب سیاسی در پادشاهی عمان، یکی از نشانه های بارز ویژگی سیاسی این کشور است. عمان به طور کلی ساکت و آرام است و بیشتر تمایل دارد که گوش بدهد و آرام باشد.

همچنین نهادهای این کشور اغلب از سنت های انگلیسی بصیرت و شکیبایی الهام می گیرند، در عین حال که ردپا و دخالت انگلیس را نیز در نهادهای سیاسی عمان می توان مشاهده کرد. این کشور شاید تنها کشوری باشد که از اواخر دهه 1970 میلادی هیچ گونه مخالفت مشهود و سازمان یافته ای علیه دولت نداشته است.

**عدم مشارکت در مناقشه یمن
گزارش می افزاید: از غاز جنگ یمن، عمان نقش تسهیل کننده کلیدی را ایفا کرده است. این کشور میزبان رهبران حوثی و نمایندگان «علی عبدالله صالح»، رئیس جمهوری پیشین یمن، بوده است. چنین سیاستی همراه با روابط خوب با ایران، این امکان را برای عمان فراهم کرد تا ضمن دور ماندن از مهلکه، در روند سیاسی حل مناقشه مشارکت کند.

با توجه به این که ائتلاف کشورهای عربی خلیج فارس عرصه را بر حوثی ها و صالح تنگ تر کرد، پروازها از حریم هوایی عمان برای مقام های صنعا به عاملی حیاتی تبدیل و باعث شد که مذاکره کنندگان آنها بتوانند به خارج از یمن سفر کنند.

همچنین مذاکرات عمان با حوثی ها خشم عربستان و متحدان آن را به دنبال داشت. یکی از دلایل بروز این خشم این بود که بی طرفی مسقط در واقع بیانگر محکومیت جنگ یمن و مخالفت با اتئلاف کشورهای خلیج فارس بود.

این رویکرد باعث شد که نویسندگان و شخصیت های دانشگاهی و سیاسی برجسته سراسر منطقه، عمان را به شدت مورد انتقاد قرار دهند.

نویسنده در ادامه تاکید می کند: این خط مشی همچنین خشم سعودی ها را در زمانی که آنها به دنبال نمایش وحدت و یکپارچی پیرامون تلاش های شاهزاده «محمد بن سلمان» بودند، به همراه داشت. تنش زمانی به اوج خود رسید که ائتلاف تحت رهبری عربستان در سپتامبر 2015 میلادی سفارت عمان در صنعا را بمباران کرد.

اما با فرو رفتن ائتلاف عربی خلیج فارس در باتلاق جنگ یمن، دیدگاه و گرایش عربستان نیز تغییر کرد. سعودی‌ها که به دنبال حفظ یک کانال ارتباطی با حوثی ها و صالح بودند، به فکر استفاده از روابط خود با عمان برای تحقق این هدف افتادند. این موضوع باعث شد که مسقط در اوایل 2016 میلادی میزبانی مذاکرات محرمانه میان حوثی ها و ریاض و همچنین در مه و نوامبر 2016 مذاکرات محرمانه میان مقام های آمریکایی و حوثی ها را به عهده بگیرد.

گزارش می افزاید: عمان با کمک به حوثی ها احترام و توجه آنها را جلب کرده و توانست آنها را متقاعد کند که در مذاکراتی که در سال 2016 میلادی به سرپرستی سازمان ملل در کویت برگزار شد، مشارکت کنند. اگرچه حوثی ها تقریبا تمام قراردادهای امضاء شده را نقض کرده اند اما نفوذ عمان می تواند رفتار آنها را تعدیل کرده و آنها را به توافقاتی که امضاء می کنند پایبند نگه دارد.

همچنین با شدت یافتن جنگ یمن، عمان گام هایی هرچند کوچک اما مهم برداشته است. این کشور برای یمنی ها ویزا صادر کرده، صدها زخمی را پذیرفته به آنها برای رسیدن به کشورهای سوم از طریق خاک خود مساعدت کرده است.

**بحران قطر و روابط خلیج فارس
تحلیلگر کارنگی تاکید می کند: با آغاز بحران قطر، عمان بار دیگر به عنوان یک میانجی و تسهیل کننده بشردوستانه ظاهر شد. این کشور به سرعت پیشنهاد داد که از هواپیماهای عمان برای انتقال شهروندان قطری سرگردان در کشورهایی که دوحه را محاصره و تحریم کرده اند، استفاده شود. همزمان، وزیر امورخارجه و برخی مقام های ارشد عمان با کویت که در حال حاضر رهبری تلاش ها برای حل مناقشه قطر را به عهده دارد، رایزنی کردند.

چنین رویکردی باعث شد تا عمان از این بحران دو دستاورد مهم را به خود اختصاص دهد. نخست این کشور در شورای همکاری خلیج فارس متحدی بانفوذ به نام کویت را به دست آورد که تا حدی در حفظ بی طرفی در منطقه رویکردی مشابه رویکرد عمان را اتخاذ کرده است.

دوم، این بحران باعث شده است تا عمان از اتهام ایجاد شکاف و دودستگی در منطقه خلیج فارس رهایی یابد. خشم محافل رسمی و عمومی که روزی متوجه عمان بود اکنون بر قطر متمرکز شده است و عمان را از برچسب کشور نافرمان شورای همکاری خلیج فارس رهایی داده است.

گزارش ادامه می دهد: اگرچه اختلاف های عمان با عربستان به ویژه پیرامون ایران کاملا آشکار است اما این اختلاف ها باعث نشده که آنها به نقطه رویارویی مستقیم برسند. مقام های عمانی بر این باورند که سیاست گذشته آنها درباره ایران به طور گسترده بر افزایش امنیت خلیج فارس متمرکز بوده است. آنها می گویند اگر توافق هسته ای ایران که عمان در شکل گیری چارچوب نخستین آن نقش داشته است، منعقد نمی شد، بزرگ ترین رقیب منطقه ای عربستان تاکنون برنامه هسته ای خود را عملی کرده بود.
گزارش ادامه می دهد: اختلاف های عمان با امارات آشکارتر از اختلاف های این کشور با عربستان است. دو کشور برای افزایش نفوذ خود در شرق یمن رقابتی غیرمستقیم دارند. امارات برای نخستین بار تمایل خود برای نفوذ در جزیره سقطری را اعلام کرده است در حالی که برای مدت های طولانی نفوذ خارجی در این جزیره فقط به عمان اختصاص داشت.

جاه طلبی امارات برای الحاق شبه جزیره «مسندم» عمان به خاک خود یکی دیگر از دلایل اختلاف ها این دو کشور است و باعث شده که امارات نقش عمان در یمن را به چالش بکشد.

اگرچه عمان نقش مهمی را در یمن ایفا می کند اما با توجه به عملکرد سایر کشورهای خلیج فارس هنوز معلوم نیست که در بحران قطر نیز این میانجی گری به کار گرفته شود.این تردید به ویژه با توجه به روابط سرد میان عمان با امارات که در راس کشورهای مخالف با دوحه قرار دارد، بیشتر نمایان می شود. در حال حاضر، عمان در مناقشه قطر جای خود را به کویت داده است و به نظر می رسد که این روند همچنان ادامه یابد.

**چالش جانشینی سلطنت
گزارش می افزاید: عمان یکی از قدیمی ترین نظام های کتبی انتقال قدرت در جهان را دارد. اجرای این روند به عهده شورایی است که از سوی سلطان تعیین می شود. اگر شورا نتواند به توافق برسد، دستورالعمل هایی در دانشکده کمبریج نگهداری می شوند که می توانند وارث سلطنت را تعیین کنند. برای حل هرگونه نزاع و مناقشه ای که پس از مرگ «سلطان قابوس» ایجاد خواهد شد باید از این دستور العمل ها کمک گرفته شود. این نظام هرگز مورد آزمایش قرار نگرفته و روشن نیست که برای تضمین یک انتقال قدرت آرام، کافی و کارآمد باشد.

به هر حال بدیهی است که عمان تاکنون از اشتباهات تمام کشورهای صاحب نفوذ در یمن پرهیز کرده است تا بعدها نفوذ خود در این کشور را از دست ندهد.

همچنین عمان به دنبال تامین سرمایه یک حزب در یمن نبوده چرا که هیچ کشوری نمی تواند بیش از عربستان سعودی هزینه کند. پول های قابل توجهی که عربستان به رهبران قبایل پرنفوذ در یمن پرداخت می کند، موجب نشد که آنها از ریاض حمایت کنند.
برعکس، این هزینه ها موجب تشدید تنش ها شد. به همین دلیل است که عمان باید رویکرد میانه رو خود در یمن و سایر مناطق را حفظ کند.

گزارش در پایان می نویسد: عمان نشان داده است که «عدم تعهد» در منطقه ای که دارای شکاف و انشقاق سیاسی است فرصت های جدیدی ایجاد می کند و با خود سطحی از قدرت و نفوذ را به همراه می آورد. عمان آموخته است که در بسیاری از نقاط منطقه ای باز تلاش کند و منافع و مزایای یک دیپلماسی عمیق را، که سطحی از امنیت نیز به همراه داشته، به اثبات رسانده است.


کد مطلب: 509026

آدرس مطلب: http://alef.ir/vdcj8heimuqeyyz.fsfu.html?509026

الف
  http://alef.ir