الف - عربستان بازنده روابط ایران با اعراب خلیج فارس

عربستان بازنده روابط ایران با اعراب خلیج فارس

بحران روابط عربستان و متحدانش با قطر از اختلاف عمیق بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس و ضعف تاثیرگذاری عربستان بر این کشورها پرده برداشت.

به گزارش تسنیم به نقل از روزنامه الاخبار، در جریان بحران روابط دیپلماتیک با قطر، عربستان در حفظ روابط خارجه با نزدیک ترین و مهم ترین کشورها به خود یا همان عرب های خلیج فارس ناکام ماند.

این وضعیت در حالی نمود یافته است که سیاست این کشورها در همکاری با یکدیگر و کار مشترک از جمله تلاش برای تشکیل «اتحادیه خلیجی» شبیه اتحادیه اروپا بود.

اختلافات معروف و دیرینه عمان با عربستان و امارات

نکته قابل توجه اینکه اولین کسی که با طرح تشکیل اتحادیه خلیجی مخالفت کرد عمان بود؛ کشوری که به اختلاف فکری، تاریخی، مرزی و سیاسی با برخی اعضای شورای همکاری خلیج فارس و به عبارت بهتر عربستان و امارات متحده عربی معروف است.

نکته دیگر اینکه اولین کسی که طرح تشکیل این اتحادیه را مطررح کرد، ملک عبدالله بن عبدالعزیز بود به این معنی که اندکی پیش از فوت در سال 2015 این پیشنهاد را مطرح کرد.

ریاض به زودی به کاهش نقش و تاثیرگذاری خود پی می برد

به هر حال اکنون ادامه بحران روابط کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به نفع عربستان نیست، زیرا شدت گرفتن این بحران موجب فرسایش نقش و نفوذ آن در منطقه خلیج فارس و جزیرة العرب می شود و مدت زیادی طول نخواهد کشید که ریاض متوجه کاهش شدید قدرت رهبری بر شورای همکاری خلیج فارس خواهد شد، آن هم در شرایطی که متحدان منطقه ای خود به ویژه عراق و سوریه را از دست داده است.

ضربه محکم قطر به عربستان

همچنین سرکشی قطر و خروج آشکار آن از چتر سعودی به مثابه ضربه ای محکم است که ریاض قادر نخواهد بود نتایج حاصل از آن را تحمل کند.

در این شرایط ریاض به منظور آزمودن ادامه تاثیرگذاری بر اعضای شورای همکاری خلیج فارس پس از سرکشی قطر، کویت را برای کاهش سطح روابط دیپلماتییک با تهران تحت فشار قرار داد .

این در حالی بود که قطر در روزهای اخیر لحن خود علیه چهار کشور تحریم کننده شامل عربستان، امارات، بحرین و مصر را شدت بخشید و نه تنها به خواسته های آنان پاسخ مثبت نداد، بلکه به سمت چالش طلبی و کنار گذاشتن ایفای نقش قربانی در بحران جاری حرکت کرده و تلاش کرد عکس درخواست های محور سعودی رفتار کند.

تنگ نظری و ارزیابی های اشتباه به ضرر ریاض تمام شد

از سوی دیگر افق محدود دیدگاه راهبردی عربستان و ارزیابی های اشتباه این کشور موجب شد دوحه در نزدیک کردن روابط با تهران گام های سریعی اتخاذ کند، آن هم درحالی که تهران حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای قطری گشود و در تلاش برای تامین نیازهای غذایی این کشور برآمد؛ هرچند تهران و دوحه در مورد برخی مسائل و پرونده های منطقه ای اختلاف نظر دارند .

تقویت روابط با تهران؛ دست رد قطر به محور سعودی

به نظر می رسد گام هایی که دو کشور در مسیر روابط مشترک اتخاذ می کنند، بررسی شده بوده و هدف از آن تقویت اعتماد متقابل و توسعه همکاری ها در سطوح مختلف است و این در حالی است که یکی از مهم ترین درخواست های چهار کشورر تحریم کننده از قطر کاهش روابط دیپلماتیک با تهران است.

روابط کشورهای عرب خلیج فارس و ایران

روابط قطر و ایران نوپا نبوده و تنها مورد از روابط این چنینی بین ایران و کشورهای منطقه خلیج فارس به شمار نمی آید، بلکه روابط آن با قطر با وجود اخلالگری عربستان، قوی و مداوم است.

در این میان می توان نقشه سیاسی روابط کشورهای عرب خلیج فارس با ایران را به شکل زیر ترسیم کرد:

- سطح و زمینه های روابط ایران با کشورهای منطقه متفاوت بوده و در برخی موارد شامل تمام سطوح سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است که روابط با کویت مثالی در این زمینه است.

روابط با قطر نیز شامل مسائل دفاعی و حتی راهبردی است که این نوع روابط از دیرباز بین ایران و عمان وجود داشته است و با امارات نیز روابط مبتنی بر منافع مشترک است و ارزش حجم سالانه روابط اقتصادی دو طرف بالغ بر میلیاردها دلار است.

- با وجود مرزهای مشترک ایران با همه کشورهای حاشیه خلیج فارس، هیچ اختلاف مرزی بین ایران و این کشورها وجود ندارد و تنها امارات به دلیل اختلاف بر سر جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک در این خصوص مستثنی است.
ایران و قطر یک میدان گازی مشترک دارند و تقسیم منابع آن در چارچوب توافقنامه های بین المللی بین دو طرف بدون هیچ گونه دخالت خارجی است.

-امارات، کویت، قطر، عمان میوه و سبزیجات تازه را به طور هر روزه از استان های جنوبی ایران وارد می کنند و انتقال این مواد ازطریق دریا کمتر از چهار ساعت طول می کشد.

- به دلیل ناکامی عربستان در سوریه و عراق و نیز یمن روند تنش روابط و دشمنی بین تهران از یک سو و ریاض و منامه از سوی دیگر رو به افزایش است.

ضعف عربستان در برابر ایران

در این شرایط محافل غربی بیم دارند، جنگ نیابتی بین ایران و عربستان به جنگ مستقیم تبدیل شود اما بحران هایی که گلوی عربستان را می فشارد به اضافه ضعف توان زمینی و دریایی و نیز ناتوانی نیروی هوایی این کشور همگی خط قرمزهایی هستند که عربستان را از هرگونه اقدام احمقانه در این زمینه باز می دارد.

در این میان بحران کنونی بین محور سعودی با قطر دروغ بودن قوت این روابط را برملا کرد و نشان داد و از بحران های داخلی و مرزی و قبیله ای بین تمام کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بدون استثناء به ویژه در مناطق نفت خیز پرده برداشت.

جالب اینکه تنش روابط عربستان با سایر کشورهای عرب این منطقه فقط به یک طرف محدود نیست بلکه همه این کشورها و حتی کشور کوچکی مانند بحرین را نیز شامل می شود هرچند این کشور در برابر فشارهای ریاض تسلیم شده و اختلافات با آن را پایان داد.

اختلافات سعودی و کشورهای خلیج فارس

اختلافات عربستان با سایر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به شکل زیر است:

اول: ریاض و ابوظبی:

هر دو طررف بر سر انحصاری کردن کسب دوستی و نمایندگی آمریکا و تبدیل شدن به بازیگر اصلی منطقه به ضرر طرف مقابل رقابت دارند.

علاوه بر این اختلاف مرزی دو طرف بر سر منابع میدان مرزی الشیبه حل نشده است و در این خصوص امارات با استناد به نقشه ها و اسناد موجود بر حق خود تاکید دارد .

با این حال دو طرف با درک مشکلات ناشی از اختلاف نظر در شرایط کنونی در تلاش برای اقدامات مشترک و کنار گذاشتن اختلافات هستند و در این خصوص روابط شخصی محمد بن سلمان ولیعهد سعودی با محمد بن زاید ولیعهد امارات در کنار گذاشتن اختلافات مرزی و نیز کشمکش بر سر یمن نقش موثری دارد.

دوم: ریاض و کویت

کویت در بحران کنونی بین عربستان و متحدانش با قطر، نقش میانجی را ایفا کرد اما دو طرف به دلیل اختلافات مداوم بر سر میدان نفتی الخفجی و بندر نفتی الزور به میانجی نیاز دارند .
به طور کلی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس در صورت نیاز و در فواصل زمانی مختلف اردات خود را به عربستان اعلام کرده و در برابر فشارهای سیاسی آن تسلیم می شوند،همانطور که کویت هفته گذشته در برابر فشارهای عربستان تسلیم شده و بر اساس دلایلی بی اساس مجموعه اقداماتی را در راستای کاهش روابط با ایران انجام داد که نمونه آن کاهش تعداد دیپلمات های ایرانی و تعطیلی دفاتر فنی سفارت ایران بود.

با وجود فشارهای عربستان بر کویت، رفتارها و تعامل ایران حاکی از درک اقدام اخیر کویت بوده و نشان می دهد تهران معتقد است اقدامات اخیر کویت در راستای جلوگیری از تشدید فشارهای عربستان و سلفی های موجود در کویت صورت گرفت و اقدام اخیر عمق روابط بین دو کشور را تحت تاثیر قرار نخواهد داد.