بی شک یکی از مهمترین مسئله های دو دهه ی اخیر کشور که در سطح بین المللی مورد توجه ویژه دوستان و دشمنان جمهوری اسلامی است، بحث بسیار مهم هسته ای می باشد. چرا که پیشرفت و خود کفایی در صنعت هسته ای باعث ارتقای علمی و فنی خیلی از بخش های صنعتی و غیرصنعتی می شود. اگر امروز مردم ما هر ساله روز ملی شدن صنعت نفت را گرامی می دارند و آن را حرکتی در جهت استقلال کشور یاد می کنند، قطعا نسل های آینده نیز در مورد اراده ی جمعی ما در مورد استقلال و پیشرفت کامل صنعت هسته ای کشورمان به قضاوت خواهند نشست.

تاریخ در مورد کسانی که با هزاران توجیه فنی و غیر فنی اهمال کاری کرده و یا می کنند و سرعت پیشرفت این صنعت استراتژیک را کند می نمایند، قطعا به شایستگی یاد نخواهد کرد. از واژه ی اهمال کاری استفاده کردم چرا که ملت ایران بدون توجه به حرکت های سینوس وار دولت های مختلف، روی اصل قضیه و فتح قله های پیشرفت ایستاده است.

نظام اسلامی در مسیر شدن خود چالش های زیادی را تجربه کرده است که این چالش ها، آوردگاهی بوده است برای عرض اندام و تاثیرگذاری گروه های مختلف اجتماعی. حوزه و دانشگاه به عنوان دو بستر حضور و پرورش نخبگان همیشه طلایه دار حرکت های اجتماعی و بازوهای نظام اسلامی در عبور از پیچ های تاریخی بوده اند.

هم اکنون در کجای کاریم؟!

بعد از جلسات متعدد و فرسایشی تیم مذاکره کننده با کشورهای موسوم به ۵+۱ در نيويورك، ژنو و وين، وارد مذاکرات سوئیس شدیم که در نهایت یک بیانیه حاصل کار دیپلمات های ایرانی و طرف های خارجی بود. اما این بیانیه کوتاه مشترک نکات بسیار مهم و البته مبهمی را به دنبال داشت. اگر از انتقادهای دم دستی و ساده که در مورد نحوه ی ترجمه و عبارت های بکار رفته در سخنرانی دکتر ظریف و خانم موگرینی بگذریم و آنها را صرفاً به دیده ی یک اشتباه ترجمه ای از صدا و سیما به حساب آوریم، اما از نکات مطرح شده در متن که با تدقیق بدست می آید و همچنین از محتوای سندی که بلافاصله بعد از آن از طرف آمریکایی ها منتشر شد و به گزاره برگ یا همان فکت شیت آمریکایی ها معروف گردید، به راحتی نمی توان گذشت.

گر چه مسئولین محترم وزارت امور خارجه از همان ابتدا در مورد محتوای گزاره برگ منتشره توسط آمریکایی ها موضع گرفتند و آن را تفسیر آمریکایی بیانیه لوزان عنوان کردند اما هیچگاه تمام محتوای آن را رد نکردند! طبق توافق صورت گرفته، تیم های کارشناسی دو طرف ظرف سه ماه فرصت دارند که ریز تعهدات طرفین را به صورت دقیق و عملیاتی به انجام برسانند. اما از چند جهت لازم است که دقت های فراوانی در مورد متن اصلی توافق نامه که تدوین آن در حال انجام است، صورت بگیرد:

-مسئولین دولتی و منتقدین بیانیه لوزان سوئیس در اینکه به هیچ وجه آمریکایی ها مورد اعتماد نیستند، توافق دارند و این را بارها مسئولین دولتی اعلام کرده اند که آمریکایی ها در مسائل مختلف حقه باز و زیاده خواه هستند.

-با توجه به زمان های مورد تعهد طرفین، مثل ده سال و پانزده سال و... که یک وجه فرادولتی به این مذاکرات می دهد و طبعاً این نظام است که جدای از جابجایی های سیاسی باید به آن پایبند باشد، می توان گفت که سیاست دولت در هفته های آتی باید ارائه ی یک گزاره برگ ایرانی باشد تا نخبگان حوزوی و دانشگاهی به صورت تخصصی بتوانند کاستی ها و فرصت های مندرج در آن را به بحث بگذارند و بدین صورت در نقش بازوهای فکری تیم کارشناسی مذاکرات عمل کنند. با این سیاست هم فضای غبارآلود کنونی که باعث بوجود آمدن سوءظن ها شده است، روشن می شود و هم دغدغه مندان و نخبگان حوزه و دانشگاه فرصت پیدا می کنند در این تصمیم مهم ملی مشارکت کنند.

-دیگر اینکه آمریکایی ها در حقه بازی و دبه درآوردن در این مذاکرات تنها نیستند و دنباله روهايي دارند که هر آن ممکن است یکی از آنها نقش پلیس بد را بازی کند؛ مثل دوره ای که در آن فرانسه این مسئولیت را بر عهده داشت! پس دولت در مورد حذف کامل تحریم ها باید دقت کافی را روی تمام طرفین مذاکره داشته باشد نه فقط آمریکایی ها.

نتيجه اينكه با توجه به اهمیت این مذاکرات و با توجه به اینکه زمان تعهد طرفین مذاکره به احتمال خیلی زیاد بیش از زمان تصدی دولت های فعلی بر امور کشورشان است؛ نه تنها در میان گذاشتن مجلس شورای اسلامی و نخبگان و صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی یک خواسته ی مورد توقع از دولت است بلکه بر دولت لازم است که هر چه سریع تر با انتشار گزاره برگ ایرانی و راه کارهایی که تیم مذاکره کننده روی آن برنامه دارد، زمینه را برای یک توافق خوب -حتي به همان معناي بده بستاني كه اعضاي محترم دولت ميگويند- ایجاد کند.

حوزه و دانشگاه چگونه می توانند در توافق نهایی سهیم باشند؟

در مورد این توافق اساتید و صاحبنظران رشته های مختلف حوزوی و دانشگاهی می توانند وارد عمل شوند و برنامه ها و راه کارهای ارائه شده را به بحث و مناظره بگذارند و به جرح و تعدیل و تکمیل آن بپردازند و از این طریق در سال همدلی و همزبانی به دولت و تیم مذاکره کنند یاری رسانند.

-برای مثال صاحب نظران رشته هایی مثل حقوق بین الملل بعد از منتشر شدن گزاره برگ ایرانی از طرف تیم مذاکره کننده، می توانند در مورد مفادی که نظام باید به آن ها در طی دوره های زمانی ذکر شده متعهد باشد و نيز فرصت ها و خلاهای حقوقی آن به بحث و بررسی و مناظره بپردازند. با توجه به اینکه طرف مقابل در دور زدن های حقوقی بسیار سابقه دار و مجرب است، بیم آن میرود که مثلا بعد از برداشتن تحریم های مربوط به مسئله هسته ای همان تحریم ها در قالب های دیگری مثل حقوق بشر و تروریسم اعمال شود.

-و یا صاحب نظران علوم سیاسی می توانند الزامات یک توافق خوب را از زاویه ی مسائل سیاسی مثل قدرت نفوذ سیاسی در منطقه و جهان و رشد مناسبات دیپلماتیک و... بررسی نمایند.

-صاحب نظران مسائل صنعتی و تکنولوژیک نیز میتوانند در مورد کند و یا تند شدن پیشرفت کشور در مسائلی که مستقیم و غیر مستقیم به فناوری هسته ای مربوط می شود، بر طبق فکت شیت ایرانی منتشر شده، نظرات و انتقادهای خود را به گوش تیم مذاکره کننده برسانند.

-اقتصاددانان نیز می توانند راهبردهای ایران -که در فکت شیت منتشره می آید- را طوری تحلیل و به بوته ی نقد بگذارند که توافق نامه ی نهایی ضامن بیشترین منفعت اقتصادی برای ما باشد.

-حتی اساتید و صاحب نظران حوزوی نیز که دروس اصول فقه و بحث الفاظ، هرمنوتیک و فلسفه تحلیلی را تدریس می کنند میتوانند در جرح و تعدیل و تکمیل این توافق مهم مشارکت موثر داشته باشند. چرا که یکی از بحث های اختلافی -که انتقادهای زیادی را نیز در داخل برانگیخت- مربوط به دلالت ها و معانی مختلفی بود که غربی ها از بکار بردن بعضی کلمات در متن توافق داشته ودارند. مثل همان نکته ای که دکتر ظریف در مورد توافق ژنو گفت:

" آمریکایی ها در ژنو به جای لغو از کلمه لیفتینگ یعنی تعلیق استفاده می کردند که گاهی اوقات معنای لغو می داد و گاهی اوقات معنای تعلیق و چند بار وزیر امور خارجه آمریکا نیز از این کلمه استفاده کرد وما به او گفتیم این کلمه معنای تعلیق هم می دهد و باید بگویید قطعنامه ها کاملا لغو خواهد شد." و يا اظهار نظر چند روز گذشته يكي از اعضاي تيم مذاكره كنند مبني بر اينكه گاهي ساعت ها در مورد يك جمله با طرف هاي غربي بحث ميكنيم. در صورت کم اطلاعی از این گونه بازی های زبانی، دست طرف مقابل حتی در یک توافق عیناً یکسان میتواند باز باشد تا با یک متن تفسیرپذیر و چند پهلو بتواند مذاکرات به گفته دولت برد-برد را به باخت-برد تبدیل کند.

پیگیری همه ی مسائلی که در بالا مطرح شد، متوقف بر این است که دولت یازدهم و تیم مذاکره کننده هر چه زودتر گزاره برگ ایرانی را منتشر و به دست نخبگان و صاحب نظران مختلف برساند تا کرسی های مناظره و بحث های علمی پیرامون راهكارها و ضوابط رسيدن به این توافق نامه ی مهم شکل بگیرد و نتیجه ی آن در تنظيم توافق نهايي خود را نشان دهد.

اما اگر دولت همچنان بر مخفي نگه داشتن گزاره برگ ايراني و منتشر نكردن آن اصرار داشته باشد، دو احتمال را مي شود مطرح كرد كه يكي از آنها خوشبينانه و ديگري حالت بدبينانه است: اما حالت خوشبينانه اش اين است كه دولت با اين كار يعني در جريان كار قرار ندادن مردم و نخبگان، ميخواهد دستش، از پيش براي طرف مقابل رو نشود. اما حالت بدبينانه اش اين است كه در پشت پرده توافقاتي صورت گرفته باشد كه در آن حقوق هسته اي ما نه بر طبق خط قرمزهاي رهبري و مردم و لغو تمام تحريم ها، بلكه بر طبق خواسته هاي نابجاي غربي ها در حال تنظيم و به اصطلاحا بده بستان باشد.

الف