الف - «از آستین طبیبان ...»

۱. بیان درد
این روزها با کمال تأسف، فضای عمومی علیه جامعه پزشکی اوج گرفته است، درحالی‌که هیچ‌کس تردید ندارد که پزشکان و پرستاران، یکی از مفیدترین مشاغل اجتماعی را اختیار کرده اند. با این حال، شکاف درآمدی پزشکان و سایر اقشار جامعه، پول دوستی و پول پرستی برخی از پزشکان، بداخلاقی و کج خلقی فراگیر پرستاران، نگاه از بالای اهل درمان به بیماران، رسیدگی و تجویزهای نامطلوب و غیر علمی مانند تجویز بیش از استاندارد دارو و نهایتاً درمان های بی دقت و گاهی خطرناک و آسیب رسان برخی پزشکان و جراحان، موجب رشد روز افزون احساس بدبینی و در مواردی تنفر نسبت به این قشر شریف شده است.

با گسترش رسانه‌ها و شبکه‌های ارتباط جمعی، روز به روز مقایسه وضع موجود داخلی با وضعیت مشابه در سایر نقاط جهان آسان تر شده است. خوشبختانه یا متاسفانه، قیاس موجب آشکار شدن زشتی ها و زیبایی ها می شود. بسیاری از ما در شبکه‌های اجتماعی، پزشکی را دیده ایم که لباس دلقک ها را به تن کرده تا کودک بیمارش را درمان کند و می‌خوانیم که وی فوق تخصص کودکان و فارغ التحصیل یکی از بهترین دانشگاه‌های جهان است. آنگاه با خودمان می اندیشیم که چرا یک متخصص کودکان که مثلاً فارغ التحصیل یکی از دانشگاه‌های سطح چندم ایران است، هیچگاه از تبختر و غرور خود نزول نمی کند؟

از سویی، میزان سواد و تحصیلات آکادمیک در کشور ما رشد چشمگیری داشته است. اگر روزگاری اکثر بیماران یک پزشک از حداقل سواد بهره نمی بردند و هر سخن صواب و ناصواب آن پزشک را به مثابه وحی منزل می-پنداشتند. امروز این چنین نیست. شاید بسیاری از بیماران یک پزشک، در رشته تحصیلی خود بیش از وی تحصیلات و سواد داشته باشند. پزشکان هنوز با این واقعیت اجتماعی وفق پیدا نکرده اند. هنوز تصور می‌کنند که مردم باید همه تجویزها و درمان های ایشان را بهترین بدانند و هیچ اعتراضی نکنند.

نکته دیگر اینکه به دلیل حساسیت بسیار رشته پزشکی، نتایج درمان، می تواند زندگی یک نفر را نجات دهد، عضوی از اعضای او را برای سال‌ها احیا کند، خاطر پریشانی را مرهم بخشد یا بر عکس به واسطه یک اشتباه یا بی دقتی یا حتی سودجویی، موجب آسیب‌های جبران ناپذیری به بیمار شود. متاسفانه بسیاری از پزشکان این تصور را به جامعه القا می کنند که برای ایشان، منافع مادی درمان بیش از سلامت بیمار اهمیت دارد. حادثه خمینی شهر تن بسیاری از مردم را لرزاند. دیدگان بسیاری را پر اشک کرد ولی واقعیت این است که هر روز و در نقاط مختلف کشور، حوادثی به مراتب دردناک تر رقم می خورد.

یکی از بستگان نزدیک نگارنده، در دست راست خود احساس بی حسی کرده و به بیمارستانی نیمه خصوصی مراجعه می کند. در این بیمارستان وی را به متخصص قلب که از مسئولین بیمارستان است ارجاع می دهند، وی نیز بدون درنگ دستور آنژیوگرافی صادر می کند. می دانید که این درمان چقدر برای جسم بیمار مضر است. پس از آن، می گویند که مشکلی در قلب شما نیست و به متخصص ارتوپد مراجعه کنید. متخصص ارتوپد متعجب گردیده که چرا دستور آنژیوگرافی صادر شده است. این بی حسی در دست راست به علت قرار گرفتن نامناسب سر بر روی بالشت بوده است.

در موارد بسیار معدودی، بی حسی دست آن هم در دست چپ که به قلب نزدیک است، اشاره به ناراحتی قلبی دارد. بعداً متوجه شدیم که آن پزشک به طور افراطی، این عمل را تجویز می کند و شنیده شد که ذینفع درآمد دستگاه آنژیوگرافی است! این رفتار، حقیقتاً یکی از کثیف ترین جرائمی است که یک انسان می تواند در حق دیگری روا دارد؛ اما با هزار مرتبه تأسف باید گفت که چنین رفتاری و خطرناک تر از این رفتار بسیار شنیده و دیده شده است.

۲. راه درمان
باید این واقعیت را بپذیریم که مردم همیشه اعتراض دارند ولی کمتر کسی به شیوه صحیح و مناسب، اعتراض می-کند. روزی به درآمد بی حساب فوتبالیست ها از منابع عمومی، روزی به یک سیاست دولت، روزی به کیفیت خودروی داخلی و روزی هم نسبت به رفتار پزشکان اعتراض داریم؛ ولی وجه مشترک همه این اعتراضات این است که به شیوه صحیحی ابراز نمی شود و از این رو به موجی می‌ماند که پس از مدتی فروکش می‌کند و جز کفی بر آب به جای نمی‌گذارد. به نظرم ما بیش از این که معترض باشیم، غر می‌زنیم. راه صحیح اعتراض و تغییر چگونه است؟

۲.۱. تغییر باور مردم و تغییر باور پزشکان
پزشکان مانند سایر مردم، به مال دنیا علاقه دارند. برای ایشان، مثل همه ما، درآمد شغلی نسبت به محتوای حرفه‌شان اولویت دارد. همچنان که بسیاری از پزشکان، به اصول و اخلاق حرفه ای پایبندند، برخی هم پول پرست و یا فریبکار هستند. باید این باور اشتباه که «پزشک محرم است» را از ذهن خود و فرزندانمان پاک کنیم.

همچنین ممکن است بدون این که بیمار نیاز به عمل جراحی داشته باشد، برای کسب درآمد وی را به تیغ جراحی مجروح کنند؛ ممکن است از اسرار بیماری سوء استفاده کند و ...

از طرف مقابل، بسیاری از پزشکان تا به حال به درک این مسأله نائل نشده اند که با پیشرفت دانش و سواد عمومی، گسترش شبکه‌های اجتماعی و رشد طبقه متوسط، توقع مردم نسبت به رفتار حرفه ای ایشان افزایش یافته است. علاوه بر این اگر تخلفی از ایشان سر زند، احتمال شایع شدن و اطلاع مردم و مسئولین از این تخلف بسیار بیشتر شده است. باید نگرش ایشان به بیمار هم کمی تغییر کند.

۲.۲. ابزار قضایی
فارغ از این راهکار، همه ما باید بدانیم که توقع عدالت و برخورد با پزشکان متخلف از وزارتخانه ای که تمام تصمیم گیران آن از همین قشر می باشد، توقع نابجا و رفتار ناکارآمدی است. به جای غر زدن و اعتراض های بی ثمر، باید بلافاصله پس از مشاهده رفتار متخلفانه یا حتی مشکوک یک پزشک به مرجع قضایی مراجعه و اقدام به شکایت از آن پزشک نمود. این ابزار بسیار کارآمدتری نسبت به اعتراضات تلگرامی و دورهمی است. مطابق قانون، پزشک هم مانند دیگران نسبت به صدماتی که به دیگران وارد می کند، مسئولیت مدنی دارد و فرم های رفع مسئولیتی که بیماران با اکراه یا اختیار امضا می کنند، نافی مسئولیت ایشان در صورت بی مبالاتی و بی احتیاطی نیست. علاوه بر این، برخی از رفتارهای زننده، عمل مجرمانه تلقی می شود و مرجع رسیدگی به آن مرجع قضایی است. پرستاری که بخیه را از صورت کودکی باز می کند، باید توسط دادستان آن شهرستان تحت تعقیب قرار گیرد. چه، پس از بخیه شدن صورت، وی حقی بر صورت آن کودک نداشته و نباید به صورت وی لطمه می زده است. پس علاوه بر پرداخت دیه، باید به اتهام کودک آزاری محاکمه شود.

مطابق ماده ۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب ۱۳۸۱ «کودک آزاری از جرائم عمومی بوده و احتیاج به شکایت شاکی خصوصی ندارد». جای چنین افرادی در زندان است و اخراج از بیمارستان بازدارندگی کافی ندارد. مردم باید آگاه باشند که صرفاً تخلفات انضباطي پزشکان درصلاحيت وزارت بهداشت است وبررسی اعمالي كه جنبه مجرمانه دارددرصلاحيت دادسراي جرائم پزشكي و دارویی است كه در صورت صدور کیفرخواست، دادگاه كيفري دوبررسی و حکم مناسب را صادر می نماید.

از یکی از پزشکان دنیا دیده شنیدم که بسیاری از پزشکان حتی حاذق ایرانی که به کشورهای پیشرفته مهاجرت می‌کنند، پس از مدتی به ایران بر می گردند چرا که در آنجا به محض تخلف یا بی احتیاطی، با شکایت و پیگرد قضایی مواجه می‌شود و باید خسارت کلانی بپردازند. لذا ترجیح می‌دهند به طبابت همین مردم ساکت بپردازند. باور کنیم که شکایت از پزشکی که تخلف کرده بهترین خدمت به آن بیمار ناتوانی است که بعد از شما به آن پزشک مراجعه می کند.

۲.۳. پیشگیری بهتر از درمان
علاوه بر موارد فوق، حتی در بهترین وضعیت درمانی، عقل سلیم حکم می‌کند که پیشگیری بهتر از درمان است. با بیست دقیقه دویدن یا پیاده روی روزانه یا با کوهنوردی در تعطیلات و هر گونه ورزش سالم هوازی دیگر، سلامتی جسم تا حدود زیادی تضمین می شود. بگذاریم پزشکان و پرستاران فراغ بال بیشتری داشته باشند و به بیماران کمتر با حوصله بیشتر رسیدگی کنند.

۳. سخن نهایی
جامعه پزشکی یکی از شریف‌ترین اقشار جامعه هستند که حرفه ایشان ذاتاً مفید، مطلوب و ضروری است. اگر برخی از کادر درمانی رفتارهای غیر اخلاقی دارند، نباید نسبت به مجموعه درمانی کشور بدبین شد. باید در تعاملی سازنده و پویا مسیری را پی گرفت که هم حقوق بیماران و هم احترام، درآمد و آرامش پزشکان و پرستاران حفظ شود. اگر صحبت از شکایت از متخلفان می کنیم، به معنای شیوه صحیح و مفید اعتراض است، نه تشویق مردم به تقابل با پزشکان. امید است که روز به روز بر سلامت بیماران و توفیق پزشکان افزوده شود.