الف - دریای خزر یا کاسپین؟

اشاره: مطلبی که می خوانید از سری یادداشت های بینندگان الف است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. بینندگان الف می توانند با ارسال یادداشت خود، مطلب ذیل را تایید یا نقد کنند.

تا قبل از سال ۱۳۸۱ در کشور، بعضی از وزارتخانه ها و سازمان ها برای دریای شمال ایران نام های جداگانه ای بکار می بردند که این مغایر با مصوبات سازمان ملل و سازمان هوانوردی بین المللی و دریانوردی بین المللی بود. بنا بر استعلامی که در سال ۱۳۸۱ از وزارت خارجه وقت به عمل آمد، آن وزارتخانه اعلام کرد نام بین المللی دریای شمال ایران کاسپین و نام آن در زبان ترکی و فارسی خزر و در زبان عربی هر دو نام قزوین و خزر بکار می‌رود و در تمام اسناد بین المللی که یک طرف آن ایران بوده همواره نام خزر بکار رفته ‌است و دریای مازندران هم یک نام محلی است که فقط در ایران گاهی در متون رسمی بکار می‌رود.

به موجب همین استعلام در سال ۱۳۸۱ کمیته تخصصی نام‌ نگاری و یکسان‌ سازی نام‌ های جغرافیایی ایران متشکل از نمایندگان ۵ سازمان و وزارتخانه در جلسه مورخ ۱ ۸۱/۹/۱۸ سازمان نقشه ‌برداری کشور متن ذیل را به تصویب رساند: « جهت جلوگیری از هرگونه سوء تفاهم احتمالی و جلوگیری از تشتت آراء در زمینه نام پهنه آبی شمال کشور، از نام «خزر» در داخل کشور و کاسپین در متون خارجی، قرارداد ها و معاهدات بین المللی استفاده گردد." و آز آن پس رسما پهنه آب شمال کشور خزر نامیده شد. اصطلاحی که البته قبل از آن هم در كنار نام هاي ديگر مصطلح بود.

البته این نامگذاری انتقادات فراوانی در داخل کشور داشته و هنوز هم دارد. دوستان زیادی با عنایت به اسناد تاریخی معتقدند که نام خزر بر گرفته از قوم تاریخی خزران بوده که در قسمت شمال و شمال غربی این دریا سکونت و اتفاقا" سابقه دشمنی دیرینه با ساسانیان را هم داشتند. و حال نامگذاری پهنه آبی شمال کشور به نام این قوم مهاجم و بیابانگرد نوعی توهین به ملت ایران است.

از طرفی دیگر مجبوریم این واقعیت را بپذیریم که در حال حاضر ما در نامگذاری این پهنه آبی تام الختیار نیستیم و در این پهنه با ۴ کشور دیگر روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان سهیم هستیم وانگهی قرار هم نیست ما هم به همان راهی برویم که اعراب می روند و جعل و تحریف تاریخ کنیم. کاملا صحیح است که مستندات زیادی در خصوص نامگذاری این پهنه به نام دریای مازندران وجود دارد حتی جناب آقای خاتمی در دیدار رسمی با علی اف هم این نام (دریای مازندران) را به کار برد که البته با اعتراض طرف آذری مواجه شد. ولی نام دریای کاسپین و خزر هم بیشتر تکرار شده و هم قدمت کهن تری دارد. از طرفی نباید میراث های تاریخی و نام هایی که اجداد باستانی و نسل های کهن انتخاب نموده اند به خاطر اغراض سیاسی تخریب و سرقت شود. دفاع از نام خلیج فارس نیز نه بدلیل هم اسمی با ایرانیان بلکه صرفاً بدلیل قدمت تاریخی و ارزش های باستانی که بر آن مترتب است می باشد چه بسا اینکه از نظر شهرت و قدمت تاریخی حتی اگر در منابع و اسناد تاریخی نام آن خلیج "ع رب ی " می بود ادب حکم می کرد که ما ایرانیان همان اسم را حفظ می کردیم.

با این توصیف، نگارنده معتقد است بهترین نام برای نامیدن این پهنه آبی چه در متون داخلی چه در مکاتبات خارجی دریای "کاسپین" است و تمایز نامگذاری آن در مکاتبات داخلی و خارجی ضروری به نظر نمی رسد و اصلا توجیهی ندارد که وقتی دنیا با واژه کاسپین مانوس تر است و از طرفی این نام ایرانی می باشد و سابقه کهن هم دارد ما نام خزر را در مکاتبات و نام گذاری های داخلی به کار بندیم، هر چند قدمت این نام نیز محترم است و قابل انکار نیست.