الف - عوامل و پیامدهای انفجار استانبول

دو روز پیش انجام انفجاری انتحاری در قلب اقتصادی ترکیه، یعنی شهر استانبول موجب کشته شدن ده نفر از گردشگران خارجی و زخمی شدن ۱۵ فرد دیگر شد.

دولت ترکیه در پی این انفجار، نشست فوق العاده برگزار کرد و دادستاني استانبول درباره ممنوعيت انتشار خبر درباره انفجار دستور داد. اين انفجار حوالي ساعت ۱۰:۲۰ به وقت محلي روي داد و دادستاني ساعت ۱۱:۳۴ دقيقه انتشار خبرهاي جديد را ممنوع کرد.

رجب طيب اردوغان در همايش سفراي ترکيه در کشورهاي خارجي، با محکوم کردن واقعه انفجار تروريستي و با اين وعده که سازمان هاي امنيتي ترکيه به زودي جزييات اين واقعه تروريستي را روشن خواهند کرد، گفت: آيا کشوري وجود دارد که به اندازه اي که ترکيه با سازمان تروريستي داعش مبارزه مي کند، با اين سازمان مبارزه کند؟ ما در مبارزه با تروريسم مصمم و جدي هستيم اما، افراد و کشورهايي وجود دارند که به عمد اين را انکار مي کنند.

احمد داوود اوغلو، نخست وزیر ترکیه، نیز پس از این اتفاق در نشستی خبري در آنکارا اعلام کرد که عامل حمله انتحاری به تجمع گردشگران آلمانی و اروپایی در محله تاریخی سلطان احمد یک زن که شهروند سوریه و عضو داعش بوده است.

نعمان قورتولموش، معاون نخست وزیر ترکیه، نیز گفت که مهاجم انتحاری متولد سال ۱۹۸۸ بوده و مقامات او را از روی اعضای بدنش شناسایی کرده اند.

طبق گفته های وی نام عامل انتحاری نبیل فضلی بوده که در عربستان سعودی به دنیا آمده و دارای تابعیت سوری بوده است.

ساعاتی پس از این اتفاق عنوان شد که ۶۵ فرد مظنون به ارتباط با گروه داعش دستگیر شده اند که بیشتر این بازداشتها در جنوب شرقی ترکیه صورت گرفته است. در همین حال گزارش شده که سه شهروند روسیه نیز توسط پلیس ترکیه در آنتالیا دستگیر شده اند.

بر اساس گزارش یورونیوز ترکیه در سال های اخیر هدف حملات تروریستی متعددی از سوی گروه های مختلف قرار گرفته است. به برخی از مهم ترین آنها که در سال ۲۰۱۵ رخ داده در ادامه اشاره می شود:

۱۰ اکتبر ۲۰۱۵ – دو بمبگذار انتحاری جلیقه های خود را میان گروهی از طرفداران کردها که در حال راهپیمایی در آنکارا بودند، منفجر کردند. در این حادثه که مرگبارترین حمله تروریستی در تاریخ معاصر ترکیه بود، ۱۰۳ نفر کشته و ۲۴۸ نفر زخمی شدند.

۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ – بر اثر انفجار یک بمب در محل تجمع جوانان عضو سازمان های چپگرا در شهر سوروچ ۳۳ نفر کشته و ۱۰۴ نفر مجروح شدند. این سازمان ها برای سفر جوانان به شهر کردنشین کوبانی در شمال سوریه و شرکت در بازسازی این شهر برنامه ریزی کرده بودند. در آن زمان کوبانی به تازگی از دست داعش آزاد شده بود و داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت.

۶ ژانویه ۲۰۱۵ – یک بمبگذار انتحاری در نزدیکی منطقه گردشگری مسجد سلطان احمد و ایاصوفیه استانبول کمربند انفجاری خود را فعال کرد. بر اثر این حادثه به جز بمبگذار، یک مأمور پلیس کشته و مأمور دیگری مجروح شد.

گفتنی است انفجار اخیر حوالی مسجد معروف سلطان احمد که از مراکز مهم توریستی شهر استانبول به شمار می‌آید، روی داده است. به نظر می رسد صنعت گردشگری و توریسم ترکیه از این اتفاق تاثیر بپذیرد. سی ان ان این حمله را «ضربه به قلب صنعت حیاتی توریسم ترکیه» توصیف کرده است. این در حالی است که اخیراً اقتصاد ترکیه با مشکلاتی نظیر کاهش ارزش لیره و رشد اقتصادی روبه رو شده بود. چند وقت پیش نیز روسیه در پی سرنگونی جنگنده خود تحریم هایی را علیه آنکارا به مرحله اجرا درآورد و از ورود گردشگران روس به ترکیه جلوگیری به عمل آورد.

به عقیده بسیاری از تحلیل گران، کنار گذاشتن نظریه داود اوغلو مبتنی بر تنش صفر با همسایگان و تغییر سیاست خارجی ترکیه، منجر به ورود این کشور به تنش ها و درگیری های منطقه ای شد. در همین راستا، روایت غالب در چند سال اخیر این بوده که آنکارا این امکان را برای داعش فراهم آورده که به منظور سقوط بشار اسد، تقویت گردد و به همین دلیل شاهد ایجاد بزرگراه جهادی میان جنوب ترکیه و شمال سوریه بوده ایم که نه تنها عبور تروریست های خارجی را به سوریه و عراق تسهیل می کند بلکه تجارت های غیرقانونی که منابع مالی داعش را تغذیه می کنند نیز از این طریق انجام شده است.

برخی این انفجارها در راستای اعلام هشدار داعش به دولت اردوغان برای تضمین عدم حمایت از ائتلاف برای حمله علیه مواضع این گروه تفسیر می کنند و بر این اعتقاد هستند که ترکیه در حال پرداخت هزینه دخالت های خود در جنگ سوریه می باشد اگر چه این کشور تلاش داشت تا از سرایت ناامنی به خاک خود جلوگیری نماید.

البته ترکیه در چند ماه اخیر جنگی با حزب کارگران کردستان نیز از سرگرفته است و همین عامل موجب شدت گرفتن تنش ها، شکاف ها و درگیری های قومی در این کشور شده است.

برخی نیز بر این اعتقاد هستند که اعتمادی به اردوغان وجود ندارد و او به شدت در تلاش است تا با ایجاد دو قطبی سازی ترک- کرد/ سکولار- اسلام گرا در داخل و شیعه وسنی در خارج از کشور اهداف و آمال خود را محقق سازد. آنها به این تحلیل نیز اشاره می کنند که در این نوع اتفاقات تروریستی کمتر شهروندان ترکیه هدف قرار گرفته اند و بیشتر کردها و خارجی ها مورد حمله واقع شده اند. آنها همچنین به ژست های طلبکارانه اردوغان بعد از انفجار اخیر اشاره می کنند که به منتقدان داخلی و خارجی خود گفته بود باید بین تروریسم و یا ترکیه، یکی را انتخاب کنند.

در همین راستا این تحلیل گران به خبری ساختگی نیز که هفته قبل، ترکیه برای رهایی از فشار افکار جهانی برای خروج نیروهای خود از عراق منتشر کرد اشاره می کنند. در این خبر عنوان شده بود که در حمله نیروهای داعش به پایگاه زلیکان در بعشیقه در عراق، نیروهای نظامی ترک توانستند ١٨ داعشی را از پای در آورند. این خبر با تکذیب دولت عراق مواجه شد که عنوان کرد هیچ درگیری در این کشور و در منطقه ای که نیروهای ترکیه حضور دارند روی نداده است.

طبق این تحلیل دولت ترکیه با این فضاسازی ها، در داخل پیگیر سرکوب مخالفان خود و در خارج نیز بدنبال سرنگونی بشار اسد و فعال کردن سنی ها در شمال عراق برای خروج آنها از کنترل دولت مرکزی عراق می باشد.