الف - نگران گرانبهاترین دارایی زمین باشیم

پیشنهاد کتاب/ «آب پنهان»؛ تونی آلن؛ ترجمه آرش حسینیان ، مثلث

«آّب پنهان»
نویسنده: تونی آلن
ترجمه: آرش حسینیان با همکاری مریم بیرمی
ناشر: مثلث، چاپ اول ۱۳۹۴
۲۰۷ صفحه، ۱۶۰۰۰تومان

شما می‌توانید کتاب «آب پنهان» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.

****

شاید یکی از کلیدواژه‌هایی که در سخنان مقام معظم رهبری بیشتر از هر کلمه دیگری مورد توجه و تاکید ایشان قرار گرفته، محیط زیست است که نشان از اهمیت و جایگاه این موضوع دارد. حال که به تازگی روز جهانی محیط زیست راهم پشت سر گذاشته ایم، شما را به خواندن و توجه به نمونه ای از بیانات ایشان در مورد اهمیت آب دعوت می کنم:

یک مسئله مسئله‌ی آب و مصرف آب است. من دو سه سال پیش به نظرم در صحبت اوّل فروردین اشاره کردم که نود درصد آب کشور صرف کشاورزی می‌شود. همه‌ی مصارف دیگر - مصارف شرب و شهر و صنعت و غیره - ده درصد است.

ما اگر چنانچه بتوانیم با تدابیری در آن نود درصد که صرف کشاورزی می‌شود، ده درصد صرفه‌جویی بکنیم، معنایش این‌ است که به همان اندازه‌ای که امروز آب برای شرب و شهر و روستاها و صنعت و غیره مصرف می‌کنیم، به همین اندازه آب در اختیار کشور قرار می‌گیرد. این چیز کوچکی است؟ این چیز با این عظمت، ارزش این را ندارد که همه‌ی مسئولین، دست‌اندرکار بشوند و بروند دنبال این قضیّه؟ با آبیاری قطره‌ای، با شبکه‌سازی‌های درست و خوب صرفه‌جویی کنند.

آب پشت سدها را ما اگر چنانچه جمع کنیم، امّا شبکه‌سازی درست نکنیم - کمااینکه متأسّفانه در موارد زیادی قضیّه از این قرار است - خب این آب را درواقع هدر می‌دهیم، تبخیر می‌شود می‌رود؛ علاوه بر اینکه حالا مشکلاتی هم پشت سدها به وجود می‌آید. کارهای فراوانی است که باید انجام بگیرد؛ اینها جزو چیزهای بسیار مهم است.

یکی از دوستان ما نقل می‌کرد و میگفت در یزد - که خب، یزد جزو مناطق کم‌آب کشور است - یک نفری دعوت کرد از ما در یک باغی، بوستانی - یک جایی ترتیب داده بود با درخت و کشت و زرع و همه‌چیز - گفتش که می‌خواهید منبع آب اینجا را ببینید؟ گفتیم بله. گفت ما را مبالغ طولانی‌ای برد - شاید مثلاً چند کیلومتر؛ حالا من درست یادم نیست خصوصیّات را - آنجا رفتیم، دیدیم بله، به‌قدر یک لوله‌ی باریک، مختصر آبی دارد می‌آید؛ این آدم همّت کرده، این آب را حفظ کرده، هدایت کرده، آورده، از این آب استفاده‌ی بهینه کرده. یعنی از این آبهای کشور می‌شود مردم در محیطهای زندگی خودشان استفاده‌های بهینه بکنند.
بیانات معظم له در دیدار مسئولان و فعالان محیط زیست، منابع طبیعى و فضاى سبز۱۳۹۳/۱۲/۱

‌آب بی تردید اساس هستی است. آب آشناترین واژه برای هر انسانی است كه در این عالم زیسته و می‌زید. همان گونه كه خداوند در قرآن در این‌باره می‌فرماید: وجعلنا من الماء كل شیء حی(از آب هر چیزی را زنده گردانیدیم. سوره انبیا، آیه۳۰). بنابراین آب در حیات انسان، حیوان و نبات نقشی اساسی دارد.آب همچنین نشانه صفا و پاكیزگی درون بوده و جایگاهی ویژه در دستگاه خلقت و نظام آفرینش دارد.
با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران، كمبود آب در این سرزمین باعث شده است كه ایرانیان از دیرباز مقام والایی برای این عنصر حیاتی و کمیاب قائل شوند. آب در آیین زردشت مقدس بوده و پس از آمدن اسلام به ایران نیز حرمت خود را حفظ كرده است. ممانعت از رسیدن آب به خاندان امامت در واقعه کربلا و ماجرای شهادت حضرت ابوالفضل العباس(ع) كه در آن واقعه جان مبارک خود را در راه رساندن آب به تشنگان كربلا از دست می‌دهند و به شهادت می رسند، همگی سبب شده آب نزد ایرانیان و این بار به دلیلی دیگر، مورد احترام بیش از پیش قرار گیرد.

ایرانیان از گذشته، آب را منشأ خیر و بركت دانسته، از در سپاس از آن برآمده و آیین‌هایی ویژه برای آن داشته‌اند. از تقدس آب نزد ایرانیان همین بس كه میهن و زادگاه را «آب و خاک» می‌نامند. همچنین به عقیده شیعیان، آب و نمک مهریه حضرت فاطمه زهرا(س) است و آب بهترین چیزی است كه می‌توان رایگان به كسی داد، زیرا این كار تشنگی امام حسین(ع) و یاران او را در میدان كربلا به‌یاد می‌آورد. از این رو هنگام نوشیدن آب به ‌یاد امام حسین(ع) و یاران او می‌افتند و زیر لب چنین زمزمه می‌كنند: سلام بر حسین و لعنت بر یزید. همچنین هنگام نوشیدن آب ابتدا آن را به فرد كوچكتر از خود تعارف می‌كنند. در اقصی نقاط ایران رسم و رسوم فراوانی از حرمت نهادن بر آب را می‌توان مشاهده کرد که همگی نشان از تقدس و اهمیت این عنصر گرانبها دارد.

مسئله آب و کمبود آن محدود به ایران نیست و بسیاری از کشورها را در بر می‌گیرد و یا اینکه به زودی آنها را گرفتار خواهد کرد. ماجرا بر می‌گردد به دهه ۶۰ میلادی که جمعی از دانشمندان و دلسوزان محیط زیست به این نتیجه رسیدند که باید برای هدر رفتن منابع آبی در کل جهان چاره اندیشی کرد. رشد جمعیت جهان، صنعتی سازی، شهرسازی و ... فشار بر منابع آبی را صد چندان کرده است. همین‌طور روشهای سنتی کشاورزی که متکی به استخراج بی رویه منابع آب محلی هستند بسیار آسیب رسان بوده است. جو زمین بیش از حد طبیعی گرم شده - و البته آلوده تر از گذشته- و این خود منجر به تغییرات اقلیمی شده که بسیار خطرناک است. کشاورزی غیر اصولی در مناطقی از جهان که از کم آبی رنج می‌برند و صادرات محصولات کشاورزی این سرزمین ها به نقاطی از جهان که پرآب هستند در واقع به معنای صادرات آب به این سرزمین هاست. (نمونه آن در کشور خودمان تولید هندوانه در مناطق کم آب کشور و صادرات آن به اروپاست و این در حالیست که هندوانه تا رسیدن نیاز به مقدار متنابهی آب دارد و ما با داد و ستد اینگونه محصولات کشاورزی در واقع مشغول داد و ستد آب هستیم). در حقیقت در حال صادر کردن آب به مناطقی بوده‌اند که از نظر آبی بسیار غنی ترند. این معامله نابخردانه ی آب، در قالب آب پنهان موجود در فراورده‌های آب صورت می‌گیرد.
این کتاب در پی مطرح کردن مفاهیمی چون داد و ستد آب در محصولات غذایی است که از آن با عنوان آب پنهان نام می‌برد. مفهوم آب پنهان در دهه ۹۰ میلادی مطرح شد. دولت‌هایی که به واسطه‌ی داد و ستد آب پنهان دچار این توهم شده‌اند که در امنیت آبی به سر می‌برند به راحتی این مشکل را نمی‌پذیرند . پس از گذشت دو دهه هنوز دولت‌هایی بر این باورند که مفهوم آب پنهان و افشاگری‌های داد و ستد آب باعث آشفته شدن ذهن شهروندان خواهد شد.

این کتاب نگاهی نو و تکان دهنده به موضوع آب دارد. واقعیت این است که ما انسانها اغلب درکی از ارزش واقعی آب نداریم و امروز، در نقطه‌ای از رابطه مان با منابع آبی عظیم، اما محدود طبیعت، قرار گرفته‌ایم که دیگر نمی‌توانیم نسبت به این موضوع بی‌اعتنا باشیم. تا امروز، مصرف بیش از حد و فقدان مدیریت آب، اثری بسیار جدی بر این منابع و خدمات حیاتی‌شان داشته است. ما در این مورد بسیار ناآگاهیم. بسیاری از ما کمترین اطلاعی از میزان آبی که روزانه مصرف می‌کنیم نداریم. در آغاز قرن بیستم، زمانی که جمعیت جهان یک میلیارد نفر بود، نادیده گرفتن این موضوع چندان اهمیتی نداشت. مقدار آب به نسبت جمعیت آن قدر بود که نامحدود به نظر می‌رسید. اما کم آبی امروزه در جهانی هفت میلیارد نفری دیگر یک احتمال نیست و نشان از بحرانی بسیار جدی دارد که باید جرات روبه‌رو شدن با آن را داشته باشیم.

این کتاب بسیار ارزشمند با نثری روان و جذاب که نشان از اشراف مترجم و همکارانش بر موضوع دارد روایت خود را در سه فصل به مخاطب عرضه می‌کند. فصل اول با عنوان آگاهی از معنای آب، نگاهی نو به موضوع آب ارائه می‌دهد که می‌تواند برای هر کسی تکان دهنده باشد. چه میزان آب برای صبحانه ما مصرف می‌شود؟ آب برای زندگی‌ست نه برای نوشیدن، تاریخ مختصر استفاده از آب، رژیم‌های غذایی و نظام‌های اقتصادی مبادله‌ای، آب به طرف بالا به سمت پول و قدرت سرازیر می‌شود و ... عنوان‌های فرعی این فصل جذاب و خواندنی را تشکیل می‌دهند.

در فصل دوم با عنوان اصلی رفتن به ریشه‌ها، به مخاطب یادآوری می‌کند از هر پنج نفر تنها یک نفر در جهان شانس استفاده از آب سالم را دارد. و یادآوری این نکته که اگر شما و اجدادتان حدود پنج نسل است که از چنین تسهیلاتی بهره‌مند شده‌اید در تاریخ بشر یک استثنا محسوب می‌شوید و نه قاعده. انقلاب صنعتی منابع آب را جابه‌جا و گل آلود کرد!، فقرا به اغنیا یارانه می‌پردازند، اهمیت مسئله‌ی امنیت آب، کودکان و مصرف آب، واردات آب، بازنگری در رژیم غذایی دنیا، ردپای آب در داد و ستدهای بزرگ، مساله ی خطرناک کمبود آب و ... از دیگر عناوین فصل دوم کتاب هستند. در فصل سوم سه کشور آمریکا، بریتانیا و اسپانیا با پیشنه‌ی استعمارگری و مستعمراتی آنها مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در این فصل نویسنده گوشزد می‌کند که گول وضعیت ظاهری آرام، منظم و هماهنگ جهان جدید را نخوریم. «داد و ستد آب پنهان با ایجاد یک وضعیت ظاهری آرام این توهم خطرناک را ایجاد می‌کند که گویی همه چیز تحت کنترل و در حال پیشرفت است، و اینکه اوضاع به همین شکل می‌تواند ادامه پیدا کند. ماجرای قورباغه را به یاد آورید که وقتی در ظرف آبی که به آرامی دمایش بالاتر برده می‌شود قرار گرفته، آنقدر بیرون نمی‌پرد و زنده زنده می‌پزد. گویی ما نیز نیازی به بیرون پریدن از ظرف آب احساس نمی‌کنیم، هر چند که بی تردید باید بیرون بپریم.»
* کارشناس ارشد مدیریت اجرایی