درباره آلودگی هوای این روزهای کشور:

آیا زمان حرکت به سوی انرژیهای پاک نرسیده است؟

رامین امینی، 14 آذر 91

14 آذر 1391 ساعت 7:07


مدتی نسبتا طولانی از پایداری جو در شهر تهران وآلودگی پایتخت کشورمان می گذرد. همچنان این پایداری پا بر جاست و اثری از کاهش آلودگی دیده نمی شود. راهکارهای گوناگونی از تعطیلی ادارات ، کارخانه ها و طرح تردد خودروها به صورت زوج و فرد ، توسعه پوشش گیاهی و.. اندیشیده شده است اما آنچه که همیشه سخن از آن بوده است جمله مشهور " پیشگیری بهتر از درمان است ".در این نوشتار تلاش می شود به راهکارهایی پرداخته شود تا در آینده که آنقدرها هم دور نیست، با مشکل عدم وجود هوای پاک روبرو نباشیم.
 
قله دماوند با ارتفاع پنج هزار و628 متر از شمال و قله توچال با ارتفاع3 هزار و933 متر ارتفاع در شمال غربي آن قرار دارد. كوههاي جنوب و جنوب شرقي آن در حدود2 هزار متر ارتفاع دارند. ارتفاع مركز تهران حدود يك هزار و200 متر و ناحيه شميرانات حدود يك هزار و600 متر از سطح دريا است. . شرق و غرب تهران نيز نسبت به مركز آن مرتفع تر است وهمین باعث شده است شهر تهران به کاسه ای نامنظم به مساحت707 کیلومتر مربعی تبدیل شود که اکنون حامل هوای آلوده و پر از مشکلات تنفسی برای شهروندان است.
حركت بادها و سرعت آنها متاثر از وجود اصطكاك در سطح زمين است. وجود پستي و بلندي ها و ارتفاع ساختمان ها همگي عواملي هستند كه درجريان، سرعت باد و حركت هوا تاثير مي گذارند. محاسبه پراكندگي و ميزان غلظت مواد آلوده در اتمسفر نه تنها بستگي به سرعت باد دارد، بلكه بستگي به جهت آن نيز خواهد داشت. طبق اطلاعات جمع آوري شده سازمان هواشناسي سرعت باددر این شهربه دو صورت بادهاي ضعيف (بين يك تا شش گره) صبح ها،83 درصد و بعدازظهرها50 درصد و هنگام غروب65 و بادهاي شديدتر تا10 گره، که حدوداً93 درصد تمامي بادها را تشكيل مي دهند، می باشد. امابراثر وجود ساختمان ها در داخل شهرو ديگر موانع تغييراتي به وجود مي آيدبادهاي تهران غالباً ضعيف بوده و هواي اين شهر در بيشتر روزهاي سال، آرام است! 

اما سمت باد؛ مي توان گفت70 درصد بادهاي شهر تهران ضعيف هستند (بين1 تا6 گره) و جهت مشخصي ندارند. وزش باد در شهر تهران به طور عمده از سمت غرب است. با توجه به آن كه اغلب بادهاي تهران ضعيف بوده و جهت مشخصي ندارند تاثير چندان زيادي در كاهش آلودگي هوا ندارند.

استاندارد آلودگی هوا
مقادير اين استانداردها توسط سازمانهاي مختلف از قبيل سازمان جهاني بهداشت(WHO) و موسسه حفاظت محيط زيست( EPA) براي شش آلاينده اصلي محاسبه شده است ، اما از انجا که واحد های اندازه گیری و همین طور استانداردهای آلاینده ها با هم متفاوت است ، برای آنکه مشخص شود کدام آلاینده اثر نامطلوب نسبی بیشتری دارد ، از شاخصی استفاده می شود که به آن شاخص استاندارد آلاینده (PSI) می گویند.
مطابق این شاخص وضعیت آلودگی هوا به 5 دسته تقسیم می شود
 

حدود PSI
 
 
جدول تبدیل غلظت آلاینده ها به شاخص استاندارد آلاینده

استانداردهای ملی کیفیت هوای ایران که عمدتا بر اساس استاندارد EPA می باشد در جدول ذیل می آید.
 
استاندارد کیفیت هوای ایران

عوارض جوی آلودگی در پدیده اثر گلخانه ای ، بارش های اسیدی و وارونگی دما به وضوح دید وآنچه که آلودگی اخیر را در تهران موجب شده است همین وارونگی دماست که مهمترين وخطرناكترين فاكتور جوي در آلودگي هواي يك ناحيه می باشد و اگر مدت وقوع آن با ارتفاع كم، طولاني شد و با بالا رفتن ميزان رطوبت نسبي هوا، به حد اشباع برسد، پديده خطرناكي با نام «ابر مسموم» پديدار خواهد شد.

در نگاه اول این پدیده به خودی خود خطری را متوجه زمین و سلامت موجودات زنده نمی‌سازد، اما ترکیب آلاینده‌های موجود با یکدیگر و پیدایش آلاینده‌های ثانویه، شهر را آبستن بروز فاجعه‌های زیست ‌محیطی می‌کند. با شروع روز و آغاز فعالیت‌های انسانی و مصرف سوخت، دمای هوای سطح زمین افزایش می‌یابد. این هوای گرم هنگام صعود و حرکت به سمت بالا یا هنگام جابه‌جایی به وسیله باد، با لایه‌ای هم‌دما از هوا که توسط تابش خورشید در طبقات فوقانی جو تشکیل شده برخورد کرده و این امر مانع صعود و تبادل هوا می‌شود که نتیجه آن تشکیل یک سطح پوششی بالای شهر است که با گذشت زمان و افزایش فعالیت‌های انسانی و به دلیل حبس هوا در زیر این لایه، مواد آلاینده تولید شده در سطح زمین باقی مانده و بالا نمی‌روند.

طبق آماري كه در طول5 سال از ايستگاه مهرآباد گرفته شده است،‌ بيشترين ميزان ارتفاع وارونگي دما در فصل پاييز419 متر، در فصل زمستان404 متر، در بهار354 متر و در تابستان384 متر بوده است. همچنين ميانگين مدت زمان وارونگي دما239 روز بوده است كه در بهار57 روز، در تابستان61/2 روز، در پاييز58 روز و در زمستان61/2 روز بوده است.
ملاحظه می گردد فصلی که ما در آن قرار داریم یعنی پائیز بیشترین رکورد رادر تعداد روزی که وارونگی دما حادث می شود داراست.

 
چاره ؛ انرژی های تجدید پذیر(Renewable Energy) 
نیاز به یادآوری نیست که پدیده هایی که این اواخر با آن روبرو هستیم مانند آلودگی ها، گرمای بی سابقه در تابستان ، گرد وغبار ، خشکسالی وغیره از عوارض صنعتی شدن فعالیت ها تغییر اقلیمclimate change)) واستفاده بی رویه از منابع انرژی است . البته این صنعتی شدن فقط در کشور ما به تنهایی مسبب این پدیده ها نیست بلکه در تمام جهان تغییرات اقلیمی نتیجه عدم استفاده بهینه از منابع انرژی می باشد.

مصرف انرژی های فسیلی از نظر میزان رو به افزایش اما از نظر درصد رشدکاهش نسبی دارد از طرف دیگر ذخایر انرژی های فسیلی متناسب با افزایش مصرف در حال کاهش و اتمام است که این واقعیت آینده میلیون ها خودرو و صنایع وابسته به انرژی های فسیلی را مبهم نموده و موجب نگرانی دنیای صنعتی شده است؛ آنها در تلاشند تا انرژی های دیگر از جمله انرژی خورشیدی و بادی را جایگزین انرژی فسیلی نمایند این جایگزینی در بسیاری از صنایع تا آینده نزدیک امکان پذیر نمی باشد.استفاده از انرژی های نو رو به افزایش است و تا آینده نزدیک حدود ۱۶ تا ۱۸ درصد انرژی مصرفی جهان را تامین خواهد نمود.

بنابر پيش بيني هاي سال 2009 سازمان  OPEC ، در طي سالهاي 2007 تا 2030 مصرف انرژي در جهان با رشدي حدود 42 درصد روبرو خواهد بود و مصرف كل انرژي در جهان از 11 ميليارد و 109 ميليون تن  به 15 ميليارد و 804 ميليون تن افزايش خواهد يافت.  برابر پيش بيني هاي OPEC ، مصرف انرژي هاي تجديد پذير به رشد سريع خود ادامه خواهد داد، اما با توجه به نسبت پايين انرژی هاي تجديد پذير نسبت به ديگر انرژي ها، مقدار آن بسيار كم خواهد بود و با توجه به اين امر رشدهاي بالا در اين بخش تاثيري در تنظيم بازار نخواهد داشت. در اين دوره انتظار مي رود گاز با نرخ بالاتري نسبت به زغال سنگ و نفت به رشد خود ادامه دهد. 
 
ایران در کمربند خورشیدی واقع شده و دارای زمینهای بلااستفاده بسیار در این مسیر است، می‌توان از آنها برای ساخت نیروگاه های خورشیدی استفاده کرد. نیروگاه های حرارتی خورشیدی با توجه به قابل دسترس بودن انرژی خورشیدی درکشور یکی از اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان این انرژی در آینده خواهند بود. انرژی خورشیدی در مقایسه با سایر انرژی های نو یکی از پاک‌ترین منابع انرژی است که در سالهای اخیر تحقیق و توسعه در زمینه کاربرد سیستم های خورشیدی افزایش یافته است.

تابش خورشید به گفته کارشناسان بزرگترین منبع تجدیدپذیر کره زمین است. به طوری که اگر فقط یک درصد از تابش صحراهای جهان توسط نیروگاه های حرارتی خورشیدی بکارگرفته شود، می‌تواند کل تقاضای برق سالانه جهان را تامین کند. همچنین ایران استعدادهای مناسبی جهت توسعه نیروگاه های بادی دارد.بر اساس نقشه های ترسیم شده بیش از ۳۰هزار مگاوات امکان نصب توربین بادی در کشور وجود دارد.  چین به عنوان دومین مصرف کننده بزرگ انرژی در جهان از پیشگامان سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های نو به‌شمار می‌رود. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ حدود ۱۸۰ میلیارد دلار به توسعه انرژی‌های نو اختصاص دهد.  چین پیش از این قصد داشت ۱۰ درصد از انرژی‌های خود را تا سال ۲۰۲۰ از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کند، اما با رویکرد این کشور به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی آلاینده و بهای رو به افزایش نفت، میزان ۱۵ درصدی انرژی‌های تجدید شونده در دستور کار مقامات چینی قرار گرفته است. 

در حال حاضر حدود ۷۰ درصد از برق چین (دومین مصرف کننده بزرگ انرژی دنیا) توسط سوخت ذغال سنگ تامین می‌شود ، بر اساس آمارهای موجود ظرفیت تولید نیروی بادی در چین تا سال ۲۰۱۰ به ۶ هزار مگاوات خواهد رسید که این میزان فقط سه برابر تولیدات یک نیروگاه زغال سنگی است.  کشور استرالیا ۵۰ درصد از سوخت نیروگاه های خود را از طریق ذغال سنگ تأمین می کند با توجه به مصرف بسیار بالای گاز در ایران که طی چند سال گذشته موجب شده در ماه های سرد سال مجبور به قطع گاز نیروگاه ها و اختصاص گاز مایع و مازوت به آنها شدیم لازم است با توجه به ذخایر قابل توجه زغال سنگ در کشور ساخت نیروگاه های با سوخت زغال سنگ را افزایش دهیم.  

 بر اساس آمار ارائه شده توسط وزارت نیروهم‌اکنون میزان انرژی برق ـ آبی مورد استفاده کشور نیز شش هزار مگاوات است و این در حالی است که ایران ظرفیت تولید ۲۰ هزار مگاوات برق ـ آبی را داراست.  هزینه نصب نیروگاههای بادی در کشور با توجه به این که این نوع نیروگاهها هم اکنون با ظرفیت ۶۶۰ کیلووات توسط منابع داخلی تولیدمی‌شوند، حدود یک هزار دلار به ازای هر کیلووات ظرفیت نصب شده است که انتظار می‌رود با توسعه ساخت نیروگاههای بادی و افزایش تعداد توربین‌ها، این هزینه کاهش یابد.  با توجه به آلودگی‌های زیست محیطی نیروگاه‌های حرارتی و هزینه‌های جانبی این نیروگاه‌ها مثل خط انتقال گاز نیاز به سرمایه گذاری قابل توجه در تولید انرژی های نو حصوص انرژی بادی کاملا مشهود است. راه استفاده از انرژی‌های نو تحقیقات وسیع، بومی‌سازی، ساخت درداخل و ظرفیت‌سازی است که تا 5سال دیگر  می‌توانیم سهم قابل ملاحظه‌ای از انرژی کشور را به انرژی‌های نو تبدیل کنیم. 

شاید قیمت تمام شده انرژی باد انرژی خورشیدی درمقایسه با قیمت تمام شده سوخت‌های فسیلی گران‌تر باشد اما با توسعه این صنایع و بومی شدن کامل آنها هزینه تمام شده کاهش خواهد یافت لذا سرمایه گذاری و حمایت از این بخش در مرحله اولیه و تحقیقاتی کاملا منطقی و لازم است. نیروگاه های بادی از نظر اقتصادی کاملا توجیه پذیر هستند و چنانچه برق تولیدی آنها به قیمت صادراتی خریداری شود این صنعت در کشور رشد و نمو خواهد داشت.
 
انرژی زمین گرمایی (Geo Thermal power) 
استفاده از حرارت زمین (Geo Thermal) توسط انسان به زمان های بسیار دور بر می‌گردد. وقتی که انسانهای ما قبل تاریخ در جستجوی پناهگاه در ته غارها اقدام به گریز از سرمای یخبندان کردند. با دور شدن از سطح زمین خود را در پناه تغییرات فصول قرار داده و در حقیقت از انرژی زمین گرمایی استفاده می‌کردند.
 
انرژی باد(Wind power) 
توربین‌های بادی در مناطقی که دارای پتانسیل بادی مناسبی می‌باشند مورد استفاده قرار می‌گیرند. در گذشته برای این نوع توربین‌ها طراحی‌های زیادی وجود داشت اما امروزه تقریباً تمام توربین‌های ساخته شده از نوع هلندی سه‌پره هستند.در توربین‌های بزرگ امروزی پره‌ها  کوچک‌تر هستند و آرام تر می‌چرخند که این باعث ایجاد ایمنی بیشتر برای پرندگان و ایجاد زیبایی دیداری بیشتر می‌شود. بااین حال هنوز هم در برخی استفاده‌های ویژه از توربین‌های قدیمی استفاده می‌شود. 
 
انرژی خورشید(Solar power) 
مولد یا باتری خورشیدی (solar photovoltaic power plant) وسیله‌ای است که انرژی تابش خورشید را به انرژی الکتریکی تبدیل می‌کند.
نیروگاه های خورشیدی كه انرژی خورشید را به برق تبدیل می كنند، در آینده با مزیت هایی كه در برابر نیروگاه های فسیلی دارند، مشكل برق و تا حدودی مشكل كم آبی را به ویژه در دوران تمام شدن نفت و گاز حل خواهند كرد و به طور مسلم تاسیس و به كارگیری برج های نیرو، زمینه لازم را برای خودكفایی و قطع وابستگی كشور فراهم خواهد كرد. تولید برق بدون مصرف سوخت، نیاز نداشتن به آب فراوان، آلوده نكردن محیط زیست، استهلاك كم و عمر زیاد از مزیت های بارز برج های نیرو و نیروگاه های خورشیدی نسبت به نیروگاه های فسیلی و اتمی است. 
 
چرایی به کارگیری انرژی خورشیدی 
ایران با آن كه یكی از كشورهای نفت خیز جهان و دارای منابع عظیم گاز طبیعی است، به دلیل شدت تابش خورشید در بیشتر نقاط كشور، می تواند صرفه جویی مهمی در مصرف سوخت های فسیلی داشته باشد. فناوری ساده، كاهش آلودگی هوا و محیط زیست و از همه مهمتر ذخیره شدن سوخت های فسیلی برای آینده یا تبدیل آنها به مواد پردازش با استفاده از تكنیك پتروشیمی، از دلایل لزوم استفاده از انرژی خورشیدی در كشور هستند.با افزایش قیمت نفت در سال ۱۹۷۳ كشورهای پیشرفته صنعتی مجبور شدند، به استفاده از انرژی های جانشین جدی تر بیندیشند و این نگرش در 3دهه اخیر درایران، وسعت بیشتری یافت. 

كشورهای صنعتی به این نتیجه رسیده اند كه با بهینه سازی مصرف انرژی در صنایع و ساختمان ها، مصرف انرژی را می توان ۳۰ تا ۴۰ درصد كاهش داد.ایران یكی از پنج كشور مصرف كننده بالای مواد نفتی در جهان و در میان كشورهای اوپك، بزرگ ترین مصرف كننده فرآورده های نفتی است. با توجه به رشد مصرف انرژی بالای ۵ درصدی در ایران می توان گفت كه هر ۱۰ سال مصرف انرژی كشور دو برابر می شود. با این روند و با توجه به افت فشار چاه های نفت و مشكلات حفاری، استخراج و سرمایه گذاری، نمی توان امیدوار بود كه پس از دو دهه نیازهای موجود كشور بر طرف شود. با این اوصاف این سئوال مطرح می شود كه آیا تولید انرژی، پاسخ گوی نیازها خواهد بود؟ 
و اگر هم باشد مازادی برای صدور نفت و به دست آوردن ارز خواهیم داشت؟بررسی های بانك جهانی حاكی است كه اگر كشورهای در حال توسعه، سیاست های بهینه سازی مصرف انرژی را به كار می گرفتند، تا سال ۱۹۹۰ می توانستند ۴ میلیون بشكه در روز صرفه جویی كنند. كارشناسان معتقدند با استفاده از سیاست های بهینه سازی مصرف انرژی، ضمن كاهش مصرف انرژی منافعی مانند: كاهش آلودگی هوا به ویژه در شهرهای بزرگ، صرفه جویی در سرمایه گذاری در ساخت نیروگاه ها، پالایشگاه ها و سیستم گازرسانی به میزان میلیاردها دلار در سال، طولانی شدن عمر ذخایر نفتی، ایجاد اشتغال در كشور، كم هزینه بودن و نگهداری آسان، عاید كشور خواهد شد. ناگفته نماند با احتساب مصرف بیش از یك میلیون بشكه معادل نفت در روز، بیش از یك میلیارد دلار درآمد ارزی در سال نصیب كشور خواهد شد. گذشته از ویژگی و تفاوت های این نوع نیروگاه ها، باید گفت در حال حاضر تولید برق از انرژی خورشیدی با قیمتی در حدود ۳۰۰ دلار به ازای هر كیلووات ساعت تمام می شود. تاكنون در دنیا كشورهای مانند آمریكا، آلمان، اسپانیا و اخیراً نیز ایران به فناوری طراحی و ساخت پیچیده ترین نوع نیروگاه خورشیدی دست یافته اند. قرار گرفتن ایران در میان این كشورها خود افتخار بزرگی است كه نصیب متخصصان كشور شده است.
 
كشورها نیز در زمینه سرمایه گذاری در این بخش با محدودیت روبه رو هستند و روشی كه برای كاهش این محدودیت ها می توان به آن اشاره كرد، جذب سرمایه بخش خصوصی و استفاده از آن بخش از بودجه دولتی است كه برای سرمایه گذاری در انرژی خورشیدی اختصاص داده شده است كه بسیاری از كشورها با كاربست این روش به موفقیت هایی دست یافته اند و در كشور ما نیز باید شرایط حضور بخش خصوصی فراهم و اقدام های لازم برای جذب بخش خصوصی انجام شود. آلمان كه با پیامدهای افزایش شدید بهای نفت دست به گریبان بوده و برنامه تولید انرژی هسته ای خود را نیز كنار گذارده است، هم اكنون درصدد گسترش دادن نیروگاه های بسیار بزرگ است.
 
اخیراً بزرگ ترین نیروگاه خورشیدی در کشور آلمان گشایش یافت. این نیروگاه كه در جنوب شهر لایپزیك و در شرق این كشور قراردارد با ۳۳هزار و ۵۰۰پانل فتوولتاییك حدود ۵ مگاوات ساعت برق تولید می كند. این نیروگاه قادر است برق ۱۸۰۰ خانوار را تامین كند. براساس ارزیابی سازمان انرژی خورشیدی آلمان، مجموع ظرفیت تولید آماده در سال جاری به ۳۰۰ مگاوات رسیده كه دو برابر ظرفیت تولید پیشین در این كشور است.
 
هم اكنون نگرانی های فراوانی در زمینه توانایی كشورها در یافتن منابع سرمایه ای به منظور تامین نیازهای مالی توسعه استفاده از این نوع انرژی در دهه های آینده وجود دارد كه این معضل در كشورهای در حال توسعه شدیدتر است. اما به نظر می رسد با ایجاد سرمایه گذاری های كلان و سریع در این زمینه، مشاركت بخش خصوصی در این گونه طرح ها و مهم تر از همه ارتقای سطح فرهنگی كشور برای استفاده از انرژی های جانشین (تجدیدپذیر) تا چند سال آینده، دستیابی به این هدف مهم چندان دور نباشد.

نتیجه گیری و پیشنهاد
با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران در بين مدارهاي 25 تا 45 درجه عرض شمالي و در منطقه‌اي كه به لحاظ دريافت انرژي خورشيدي در بين نقاط جهان در بالاترين رده‌ها قرار دارد. ميزان تابش خورشيدي در ايران بين 1800 تا 2200 كيلووات ساعت بر مترمربع در سال تخمين زده شده است كه البته بالاتر از ميزان متوسط جهاني است.
در ايران به طور متوسط ساليانه بيش از 280 روزآفتابي وبه نقل دیگر 300 روز آفتابی گزارش شده است كه بسيار قابل توجه است وبه وضوح قابل مشاهده است که آنچه که می تواند به داد تهران که جزء رتبه های نخست آلوده ترین پایتخت های جهان است برسد استفاده از انرژی های تجدید پذیر است.

هرچند با تدابیر ترافیکی میزان تولید آلودگی کاهش یافته است اما جلوگیری از تردد خودروهای شخصی تنها یکی از راه های کاهش منابع آلاینده است که می تواند به عنوان مسکن درد آلودگی بعد از وقوع آن کاربرد داشته باشد.
اگر منبع سوخت این وسایل نقلیه عمومی از محل نیروی حاصل از انرژی های پاک تأمین شود کمک شایانی به شهر دودآلود تهران خواهد کرد. شاید قیمت تمام شده این انرژی ها بیشتر از سوخت های فسیلی باشد اما با گذشت زمان وصرفه های مقیاس می توان هزینه های آنها را به نسبت سوخت فسیلی خیلی پائین تر برآورد کرد.         
بدین منظور سیاست گذاران با تدابیر مناسب می توانند در یک دوره میان مدت استفاده از انرژی های پاک را جایگزین استفاده از منابع فسیلی کنند و این امکان پذیر نمی باشد جز با سیاست های تشویقی برای تولید ، بومی سازی و کاربرد این انرژی ها .  از آنجا که وسائط حمل و نقل عمومی و کارخانه ها هم از آلاینده ها به شمار می آیند ، شروع این تحول از همین نقطه ،  هم تشویقی و هم راهگشا می نماید.

همانگونه که در مناطق بدون گاز 70% مبلغ آبگرم کن های خورشیدی  به عنوان کمک و ترویج استفاده از انرژی پاک اختصاص می یابد ، سیاست های تشویقی مشابه برای استفاده کنندگان شهری نیز کاربرد اجرائی خواهد داشت.
در امر ساخت و ساز چه در سطح انبوه و چه در مقیاس خرده مالکی در نظر گرفتن استفاده از این انرژی ها که از جمله آن می توان تولید برق مجتمع ها با استفاده از انرژی خورشیدی و نصب آبگرم کن های خورشیدی در کنار استانداردهای کاهش هدررفت انرژی در جلوگیری از مصرف بی رویه ، صرفه اقتصادی و پیش روی به سوی هوای پاک بسیار موثر باشد.

در پایان تا داشتن زندگی پاک راهی طولانی نمانده ، در صورت عدم تدبیر و پیشگیری شرایط استفاده از این منابع را ناگزیر خواهد ساخت پس بهتر است امروز به فکر باشیم تا زمان ، هزینه و جان های عزیز خود را در این راه به هدر نداده ایم و مطمئن باشیم آنچه ما امروز داریم نه میراث گذشتگان است بلکه امانتی از آیندگان در دست ماست.

 منابع:
•    مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری تهران.
•    ماهنامه نفت پارس ، سال هفتم شماره 82 ، خرداد 1389.
•    روزنامه جهان اقتصاد چهارشنبه 30 دی 1388.
•    روزنامه جام جم شماره 2676 ، مورخ 12/7/88، صفحه 17 اجتماعی.
•    روزنامه ایران شماره 3846 مورخ 6/11/88 ،صفحه 4 اجتماعي.
•    پرتال سازمانی و اطلاع رسانی فرمانداری تهران.
•    پرتال وزارت نیرو.
•    شرکت ملی نفت ایران
* http://renewableenergy.com
*WWW.weather.ir
* WWW.suna.org.ir
*WWW.Hamshahrionline.ir
WWW.Ilna.Ir*
WWW.Isna.ir*
WWW.Aftab.ir*
WWW.fars.ir*
*WWW.Eghtesadna.com
WWW.Iran-eng.com*
*WWW.JameJamonline.ir
*WWW.nirogah.com
*http://daneshnamehroshd.ir
*http://spowepowerplant.blogfa.com
*http://buidaroo.com


کد مطلب: 172249

آدرس مطلب: http://alef.ir/vdcc0iqso2bqmi8.ala2.html?172249

الف
  http://alef.ir