الف - از جهاد کشاورزی تا جهاد اقتصادی

"دانشجوهاي عزيز، متخصصين، مهندسين و بازاريان، كشاورزان همه قشرهاي ملت داوطلب‌اند كه ايراني كه به طور مخروبه به دست ما آمده، بسازند از اين جهت بايد ما اين جهاد را به سازندگي موسوم كنيم..."(صحيفه امام، ج ۸، ص ۱۷۹)

این کلمات بخشی از فرمان امام خمینی (ره) برای تشکیل سازمان مردم نهادی بود که چهارماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در پاسخ به حرکت خودجوش جوانان دانشجو؛ صادر گردید. سازمانی که با حرکتهای جهادگونه در بدو تاسیس خود، به سازندگی در محرومترین نقاط کشور پرداخت به شکلی که با افزایش مشارکت مردمی، اثرات چشمگیر آن در مراحل شکل گیری و استحکام پایه های انقلاب اسلامی و به ویژه در جنگ تحمیلی تعیین کننده بود تا جائیکه حضرت امام (ره) فرمودند: "نقش جهاد سازندگی در جنگ کمتر از نیروهای نظامی نبوده است".

ریشه جهاد از"جهد" به معنای تلاش توام با رنج و زحمت، همراه با بذل جان و مال با استفاده از حداکثر توان در راه اعتلای اسلام و برپا داشتن شعائر دین است. لذا ترکیب این کلمه با سازندگی، دمیدن روح ایثارگری به نیروهای مخلص و مستعد، با هدف ساخت و آبادانی در هر نقطه لازم را تداعی می کرد.

در ابتدا اندیشه تاسیس جهاد سازندگی، با عنوان طرح اعزام گروه‌های دانشجوئی به مناطق محروم مطرح شد و با ابتکار رهبر کبیر انقلاب اسلامی، شکل جهادی به خود گرفته و جهاد سازندگی متولد گردید. با این حال به سرعت به سازمان گسترده ای تبدیل شده و در نهایت وزارتخانه ای مستقل با این عنوان شکل گرفت.

جهاد سازندگی، همواره طلایه دار حرکتهای جهادی بوده و سعی نمود حتی پس از تبدیل شدن به وزارت همان روحیه را حفظ کند. همین امر دستمایه اصلی برای طرح ادغام دو وزارتخانه گردید. چرا که انتظار می رفت ضمن جلوگیری از موازی کاری، روحیه جهادی به وزارت کشاورزی تزریق شده و با تحت تاثیر قرار دادن سیستم های بوروکراسی در آن وزارت، طریق جهادی غالب گردد و باعث ایجاد تحول در ساختار کشاورزی در سراسر کشور شود. بر این اسا س در سال ۱۳۷۹ "وزارت جهاد سازندگی" و "وزارت‌ کشاورزی" در هم ادغام شده و "وزارت جهاد کشاورزی" به وجود آمد.

در این طرز تفکّر، کشاورزان؛ سربازان خطِّ مقدم این جهاد تلقی می شدند و وزارت جهاد کشاورزی؛ ستادی با روحیه ای مالامال از حسّ وظیفه شناسی و عشق به خدمت بود. از این رو آن صفِ ارزشمند، آمال بلند خود را در این ستادِ جهادگر، که سرشار از تعهد و تخصص بود؛ دست یافتنی می دید.

پر واضح است که تلاشهای کارشناسان و کارمندان دو وزارت مذکور؛ حتی قبل از ادغام، قابل تقدیر و ارزشمند بوده است ولی نکته این است که هدف ادغام تحقق نیافته است. در واقع هم اکنون موارد بسیاری مشاهده می شود که نه تنها روحیه جهادی رخت بر بسته است بلکه روحیه بوروکراتیک به شکل گسترده ای استیلا یافته است.

در یک مطالعه میدانی که در دشت قزوین انجام شده است؛ با کشاورزان، شرکتهای کشاورزی، شرکتهای آبیاری و برخی تولیدکنندگان؛ مصاحبه هائی صورت گرفته است که نمودار منتّج از آن، دوری این وزارت از حرکتهای جهادگونه "وزارت جهاد سازندگی" و نزدیکی به سازو کار بوروکراتیک "وزارت‌ کشاورزی" را نشان می دهد. نحوه ارتباط و روابط بین فعّالین بخش کشاورزی و مسئولین مربوطه نیز، کم و بیش موید همین موضوع است.

نامگذاری سال ۱۳۹۰ به عنوان سال جهاد اقتصادی توسط رهبر معظم انقلاب؛ با دمیدن روحیه جهادی در پیکره نظام، مسئولیت وزارت جهاد کشاورزی را سنگین تر و از این منظر، کار را دشوارتر نموده است. در این شرایط ضمن آنکه وظیفه وزارت جهاد کشاورزی، مضاعف گردیده است، مجموعه عظیم شاغلین و دست اندرکاران بخش کشاورزی نیز می بایست دست در دست یکدیگر داده و با حرکتهای جهاد گونه، اقتصاد کشاورزی این سرزمین را شکوفا نمایند. طبیعی است که نقش محوری و مدیریتی مسئولین این حوزه انکار ناپذیر بوده و روحیه جهادی همراه با برنامه ریزهای مدبّرانه بر پایه فناوریهای نوین، ضروری است.

رمز و راز کشاورزی؛ در نوع رابطه بین کشاورز و زراعت و بین باغ و باغبان نهفته است. کشاورز با خوشه های گندم خود و باغبان با تک تک درختان خود زندگی می کنند. آنان را پرورش می دهند، تربیت می کنند و در هر حادثه ای با تمام توان از آنها حمایت نموده تا از گزند سرما، گرما و آفات مختلف در امان باشند. از این رو رمز محبت آمیزی در رابطه بین دو موجود زنده شکل گرفته است که حتّی در باروری خوشه های گندم نیز تاثیر دارد. همانگونه که شکوفه درختان در این رابطه به بار می نشینند با تسّری چنین رابطه ای بین کشاورز و مسئولین امر نیز، شکوفایی در بخش کشاورزی حاصل می گردد. بنابر این در امر کشاورزی، علاوه بر وجود روحیه جهادی؛ بهره مندی از فواید این راز نیز، ضروری است.

در اینجا نمی خواهیم به آمار تولیدات استناد کنیم و یا به میزان توسعه و نوع و یا وجود توازن و یا آنچه که به عنوان برنامه و یا سیاستهای حمایتی در بخش کشاورزی انجام شده است؛ چرا که احتمالاً مسئولین در دفاع از عملکرد خود، آمار بالایی را ارائه خواهند نمود. اما آنچه که مورد نظر است، توان بالقوه تولید محصولا ت کشاورزی و توجه به راهی است که می بایست بر اساس سند چشم انداز پیموده شود.

تجربه کشاورزان، دانش نیروهای جوان تحصیل کرده، انگیزه شرکتهای موفق در امر کشت و صنعت و روشهای نوین آبیاری صنعتی، در کنار بهره گیری از فناوریهای نو؛ همه و همه باید بسیج گردند تا محصولات کشاورزی به صورت صنعتی تولید شوند. نفع هر گروه نیز می بایست در زنجیره منافع مجموعه حاصل شود تا با هم افزایی در بخش کشاورزی و فرآورده های آن، به رونق اقتصادی منجر شده و به شکوفایی برسد.

کشورهای پیشرفته در بخش کشاورزی؛ ساختارسازی سیستماتیک را با هدف تولید محصولات با کیفیت به صورت صنعتی، به عنوان نقشه راه در نظر گرفته و آن را با ارائه معافیت ها، تسهیلات سهل الوصول و وامهای طویل المدت با بهره کم، پشتیبانی می نمایند. پوشش کامل بیمه ای و فعّال بودن موسسات تحقیقاتی در کنار تربیت نیروی متخصص در مراکز اکادمیک، به صورت مجموعه ای زنجیر وار؛ برآیند واحدی را در تولید محصولات کشاورزی به وجود می آورند.
در این حال نوع ارتباط کشاورز و کشتزار، همانند نحوه ارتباط کشاورز با مجموعه مسئولین و دست اندرکاران؛ در یک تعامل دوسویه به صورت سیستماتیک تعریف شده و انسجام یافته است. در واقع کلیه امکانات ستاد با یک هدف گذاری واحد، بسیج شده اند تا با فراهم نمودن بهترین شرایط، صف را در تولید محصولات برتر کشاورزی یاری نماید.

حال سئوال این است که آیا در سال جهاد اقتصادی، مجموعه وزارت جهاد کشاورزی موفق به بهره گیری از روحیه جهادی گردیده است؟ مهمتر آنکه آیا در این سال، رضایت خاطر رهبری را در حوزه وظایف خود، به دست آورده است؟
اینک در آخرین ماه از سال جهاد اقتصادی، چگونه میتوان به تحقق این امر همت گماشت؟
برادران و خواهران عزیزی که دل در گرو پیشرفت و آبادانی این مرز و بوم دارید و اکنون در نوک پیکان اقدامات سرنوشت ساز برای کشاورزی قرار گرفته اید؛ اگرچه اکنون اقدامات جهادی در بنیانهای اقتصادی کشور ضروری می نماید، ولی بی شک انجام اقدامات جهادی در بخش کشاورزی، حیاتی است. تنها راه چاره، توجه به شخص کشاورز (حقیقی یا حقوقی) و بسیج امکانات علمی، پژوهشی، مالی، بیمه ای، بانکی و تعرفه ای در حمایت از وی، جهت تولید صنعتی و فرآوری محصولات است. و تنها دمیدن روح جهاد و ایثارگری در نیروهای مخلص است که می تواند جهاد کشاورزی را در جهاد اقتصادی پیشگام سازد.