الف - دستگاه های خودپرداز بانکی و ابعاد اقتصادی و امنیتی آنها

دستگاه های خودپرداز بانکی و ابعاد اقتصادی و امنیتی آنها

دستگاه خودپرداز (ATM) یکی از ابزارهای ارتباطی است که به کاربران یک موسسه مالی امکان دسترسی به تبادلات مالی در محیطهای عمومی و بدون نیاز به نیروی انسانی یا کارمند بانک را فراهم می آورد.

اولین نمونه خودپرداز در جهان و ایران
اولین دستگاه مکانیکی پرداخت وجه نقد توسط لوتر جورج سیم جیان (Luther George Simjian) ساخته و در سال ۱۹۳۹ در نیویورک توسط بانک نیویورک نصب گردید. اما پس از گذشت ۶ ماه به دلیل عدم استقبال مشتریان برداشته شد. از آن پس، تولید دستگاه خودپرداز به مدت ۲۵ سال متوقف گردید تا زمانی که "دلارو" اولین دستگاه خودپرداز الکترونیکی را ساخت که نخستین بار توسط بانک بارکلی (Barclay) در شهر کوچک ان فیلد (Enfield) در شمال لندن در تاریخ ۲۷ ژوئن ۱۹۶۷ نصب شد. این اختراع به آقای جان شپرد بارن (John Shepherd Barron) منتصب گردیده است، هر چند در همان زمان برخی دیگر از مهندسین به علت تحقیقات خود در رابطه با فن آوری های مرتبط با خودپرداز جوایزی را دریافت نمودند.

اولین باجه اتوماتیک کامپیوتری (خودپرداز) در ایران، در محل شعبه مرکزی بانک بیمه بازرگانان (واقع در خیابان شاه) پیش از انقلاب نصب شده است. باجه اتوماتیک بانک بیمه بازرگانان، نخستین دستگاه کامپیوتری است که در خاورمیانه آغاز به کار میکند و با شروع بهره برداری از این دستگاه، کلیه دارندگان هر یک از حسابهای بانکی در بانک بیمه بازرگانان اعم ازحساب پس انداز، حساب سپرده ثابت، حساب جاری و حساب اعتباری، توانستند، با داشتن کارت اعتباری نقدی از باجه اتوماتیک کامپیوتری استفاده کنند و در ۲۴ ساعت شبانه روز و ۷ روز هفته، پول نقد مورد نیاز خود را به سادگی و فقط در ۱۰ ثانیه دریافت دارند. اما اولین دستگاه پس از انقلاب توسط بانک سپه و از شرکت فیلیپس وارد شد که در ابتدا از راه اندازی آن صرف نظر گردید.

تعداد دستگاه های خودپرداز در کشور

بانک ملی ایران با دارا بودن نزدیک به ۶۴۰۰دستگاه خودپرداز رتبه اول را در بین بانک ها به خود اختصاص داده، و در رتبه بعدی بانک صادرات با ۳۶۰۰دستگاه قرار دارد.

این دستگاه ها از چه کشورهایی وارد کشور می شود؟
بیشترین حجم واردات دستگاه های خودپرداز به ایران از کشور آلمان صورت می گیرد. این کشور با حجم ۶۰درصدی از کل سبد دستگاه های خودپرداز داخل کشور بیشترین حجم را در بین کشورهای وارد کننده به داخل کشور از آن خود کرده است، وینکور-نیکسدورف نام محصول آلمانی است که بازار شصت درصدی خودپرداز ها در ایران را از آن خود کرده است.

نزدیک به ۲۵% از بازار کشور نیز در اختیار محصولات آمریکایی با نام "ان سی آر"می باشد که اغلب به صورت دست دوم و از طریق کشور ثالث وارد کشور می شود. در این میان کشور چین با ۱۰% درصد رتبه سوم را به خود اختصاص داده، و کشورهای کره وایتالیا با درصدهای بسیار کم در رتبه های بعدی قرار دارند.

مقدار نیاز واقعی کشور به دستگاه های خودپرداز و ارز بری آن
استاندارد جهانی موجود برای دستگاه های خودپرداز به ازای هر هزار کارت صادر شده، یک دستگاه می باشد که تقریباً در ایران به ازای هر بیست هزار کارت اعتباری، یک دستگاه وجود دارد.
در کشور در حال حاضر سی هزار دستگاه وجود دارد که با توجه به کارت های موجود چهل هزار دستگاه دیگر نیز لازم می باشد، یعنی کشورمان برای رسیدن به شرایط ایده آل باید مجهز به هفتاد هزار دستگاه خودپرداز باشد.
نمونه های خارجی دستگاه های خودپرداز قیمتی از ۱۱هزار دلار به بالا را به خود اختصاص داده است و با توجه به عمر مفید ده ساله این دستگاه ها، باید چرخه دستگاه های خدمات بانکی هر ده سال یکبار دست به بازسازی و نوسازی مجموعه خود بزند. ارزبری زیاد این دستگاه، هرچه بیشتر باید مسئولین امر را مجاب کند تا دست به یک اقدام عاجل در این باب بزنند.

ابعاد اقتصادی_امنیتی بومی سازی این تکنولوژی
علاوه بر جلوگیری از خروج بی وقفه ارز از کشور به سبب بومی سازی کلان این تکنولوژی و همچنین خرید دستگاه های عابر بانک از شرکت های داخلی که ابعاد اقتصادی این مسئله می باشد، ابعاد امنیتی آن نیز به شدت مهم و استراتژیک ارزیابی می شود.
فروردین ماه سال امسال بود که فردی که با استفاده از فرصت شغلی خود و آمد و شد به خارج از کشور، اطلاعات نزدیک به سه میلیون نفر از مشترکین فضای بانکی کشور را بر روی وبلاگ شخصی خود قرار داد، البته این فرد در توجیه این اقدام خود آن را برای هوشیاری مردم و مسئولین قلمداد می کرد ولی اصل قضیه به جای دیگر بر می گردد.(۴)
فن آوری های بانکی و نرم افزار های آن که گاه تا چندین برنامه را به روی یک نرم افزار سوییچ می کنند، تا وقتی که در داخل کشور به صورت بومی و سازمان یافته صورت نگیرد، باعث می شود تا هر چند وقت یک بار شاهد اینگونه از حوادث باشیم.

نکته دیگر که در بعد امنیتی ورود دستگاه های خارجی عابر بانک به کشور مهم به نظر می رسد، این است که تمام سرورهای اطلاعات این گونه از دستگاه ها متمرکز بوده و توسط ماهواره ای به شرکت مادر این دستگاه ها متصل می باشد، یعنی به صورت ناخودآگاه تمام اطلاعات حساس مشتریان ایرانی به مقصد شرکت خارجی منتقل می شود و با توجه به شرایط حساس کشور(تحریم ها، دشمنان داخلی و خارجی) این اطلاعات هر آیینه در حال تهدید و دستبرد قرار دارد.

شرکت های اصلی وارد کننده این دستگاه ها
شاید علت اصلی عدم رونق خرید این گونه از اقلام بانکی از شرکت های داخلی و بومی سازی تکنولوژی حساس و استراتژیک دستگاه های خودپرداز(ATM) را باید در مسئولین خرید و سیاست گذار این گونه از شرکت ها و سیاست مسئولین بانکی جست و جو نمود.

شرکت "خدمات انفورماتیک ایران" (۵۱درصد از سهام آن در اختیار بانک مرکزی بوده،۲۱درصد بانک صادرات، ۲۱درصد بانک ملی و ۶درصد بانک صنعت و معدن می باشد) در حال حاضر بزرگترین شرکت وارد کننده انواع دستگاه های خودپرداز در سطح کشور می باشد. این شرکت با خرید تمام دستگاه های خودپرداز بانک های صادرات، ملی و . . (که بزرگترین بانک های جمهوری اسلامی به حساب می آیند) سهم حداکثری از واردات این گونه از دستگاه ها بدون در نظر گرفتن شرایط معدود تولیدکنندگان داخلی و بومی سازی ویژه این تکنولوژی را بر عهده دارد.

شرکت "ایران ارقام" (وابسته به صندوق ذخیره فرهنگیان و شهرداری تهران) نیز جز شرکت های پرسابقه در زمینه واردات دستگاه های خودپرداز به حساب می آید. این شرکت که نمایندگی "ان سی آر" آمریکا را داشته، بعد از تحریم های ظالمانه دشمنان در حال حاضر نمایندگی "جی آر جی" چین را بر عهده دارد.
شرکت "ایران نارا" که بر خلاف دو شرکت قبلی خصوصی بوده و در گذشته ای نه چندان دور نمایندگی دستگاه های شرکت بن کیک رو عهده دار بود که بعد از تحریم ها، نمایندگی اکثر برندهای خارجی (خصوصا هیوسانگ) در ایران را داراست.

عدم حمایت از تنها شرکت ایرانی با توانایی تولید خودپرداز و بومی سازی تکنولوژی آن
در بین شرکت هایی که در جمهوری اسلامی دست به بومی سازی نرم افزارها و همچنین تولید دستگاه های خودپرداز زده اند، تنها یک نام باقی مانده که از سال ۱۳۸۱ با فراهم آوردن امکانات و با حضور شش نفر از نخبگان المپیادی دانشگاه شریف اقدام به بومی سازی نرم افزارهای پیچیده وحساس (ATM) زده و اقدام به تولید دستگاه های خودپرداز طی فرآیندی هزینه بر در داخل کشور نموده است، ولی با توجه به رغبت مسئولین خرید و سیاست گذاران بانک های دولتی و خصوصی به خرید از خارج کشور _حتی خودپرداز دست دوم خارجی_و عدم حمایت از تولید داخلی بیم آن می رود تنها شرکت سرپا و فعال عرصه بانکداری الکترونیک کشور که بنا بر دانش بومی و ملی پایه گذاری شده، نیز به جرگه یاران تعطیل شده خود بپیوندد.