الف - یا فاتحه برجام را بخوانید یا...

حرف آخر را در ابتدا باید نوشت: کسانی که بواقع مایل به تحقق برجام و رفع تحریم‌های اقتصادی هستند باید امروز واکنش عملی شدیدی به سیاست آمریکا نشان دهند و آن‌ها که امروز مماشات می‌کنند، مقصر ناکامی برجام در آینده هستند و از اکنون می‌توانند به فکر تدارک مجلس ختم برجام باشند.

۱. خبرهایی که از مصوبات مجلسین آمریکا و تأیید رئیس جمهور آمریکا در حاشیه بودجه سال آینده منتشر می‌شود، حاکی از رویکرد غیرصادقانه مقامات آمریکایی در وضع محدودیت‌های جدیدی است آنهم در زمانی که جوهر توافق خشک نشده و روز اجرا فرا نرسیده، محدودیت‌هایی که قطعاً مغایر برجام است. لزوم اخذ روادید (احتمال عدم موافقت ورود به خاک آمریکا) برای کسانی که به ایران سفر کرده‌اند، تدارک تحریم‌هایی علیه بخشهای اقتصادی وابسته به سپاه و بلوکه کردن بخشی از دارائی‌های ایران به عنوان غرامت به نفع خانواده‌های آمریکایی آسیب دیده از تروریسم (!)، موضوعاتی است که تاکنون به خبرگزاری‌ها درز کرده است.

۲. در عالم کسب وکار قاعده آن است که اگر مایلید رابطه محکمی با طرف تجاری‌تان داشته باشید باید به نخستین چک بی محل او واکنش جدی نشان دهید. گرچه این واکنش ممکن است چند روز روابط تجاری‌تان را تیره نماید اما در بلندمدت می‌تواند خیالتان آسوده باشد که او دیگر برای حساب خالی چک نخواهد کشید. این قاعده در زندگی زناشویی نیز جاری است: چنانچه مایل هستید هر روز برای رفع مشاجرات خود وقت نگذارید، از ابتدا توافق‌های زندگی مشترک را جدی بگیرید و در برابر نخستین نقض توافق، بایستید.

۳. مثال‌های فوق یکی از ارکان نظریه بازی (game theory) است: بازیگر مقابل استراتژی خود را بر اساس واکنش‌های پیشین و پاسخ‌های احتمالی شما تنظیم می‌کند. هر مماشات در برابر حرکت نامتعارف رقیب، به مثابه یک علامت عمل می‌کند که رقیب را به دومین حرکت نامتعارف ترغیب می‌کند. به بیان دیگر کوتاه آمدن در برابر نقض قرارداد، از ابتدا یک استراتژی مغلوب است: بازی را باخته‌ایم مگر اینکه واکنش ما علامتی باشد برای ختم رفتارهای خلاف قاعده.

۴. واکنش‌های شدید روسیه به سقوط هواپیمایش توسط ترکیه، از مثال‌های جدید و خوبی است که کاملاً بر اساس قاعده نظریه بازی تنظیم شده است، به نحوی که بالابودن هزینه مواجهه با روسیه را به تمام بازیگران علامت می‌دهد. به تبع بازیگران جهانی در انتخاب استراتژی خود در برابر روسیه مراقبت‌های بیشتری خواهند داشت.

۵. تحلیل گران بدبین در عرصه روابط بین الملل معتقد بودند پس از انتخابات سال ۲۰۱۶ آمریکا و احتمال روی کار آمدن جمهوری خواهان، برجام در مسیری متفاوت قرار می‌گیرد و به بهانه‌های مختلف امکان نقض توافق وجود خواهد داشت و رسیدن به سال هشتم، دور از دسترس است. امروز در حالی که نه تنها دولت اوباما تغییر نیافته بلکه هنوز روز اجرای برجام فرانرسیده، طرف آمریکایی در وضع محدودیت‌های جدید پیشقدم شده است. تنها اقدام دولت کنونی آمریکا نیز ارسال نامه ای مبنی بر احتمال عدم اعمال این محدودیت‌هاست. به نظر می‌رسد حتی تحلیلگران بدبین نیز گمان نمی‌کردند در این فاصله کوتاه پس از ژست موفقیت در توافق، پیام‌هایی صددرصد مغایر برجام از هیات حاکمه آمریکا صادر شود!

اکنون توپ در زمین دولت ایران است. اگر هدف دولت یازدهم از مسیر دوساله برجام، صرفاً عقد توافقی سیاسی برای سیگنال دادن به خارج و کسب آراء انتخابات داخل بوده باشد که این نوشتار حرفی برای گفتن ندارد. لکن اگر دولت ایران خواهان بازگشت برجام به مسیر اصلی اجرای تعهدات طرفین و گشودن گره تحریم‌های اقتصادی و رفاه مردم است (چنانکه خودشان اصرار دارند)، امروز باید در برابر نقض عهد طرف مقابل پاسخ و علامتی دهد که منجر شود به تغییر استراتژی آمریکایی‌ها. در صورت مماشات امروز، باید فاتحه برجام را هم اکنون بخوانیم.