الف - قصور آقای وزیر در نوسازی ناوگان ریلی

قطار تبریز-مشهد با عمری حدود 40 سال به دلیل یخ‌زدگی در سیستم ترمز زمینۀ فاجعه خونین روز جمعه را رقم زد. متاسفانه به دلیل عدم اقبال وزارت راه به نوسازی ناوگان ریلی با تکیه بر توان داخلی، هم صنعت واگن سازی از نفس افتاده، هم نوسازی ناوگان ریلی. منافع چه کسانی در واردات واگن‌های دست دوم 20 ساله چراغ صنعت داخلی را خاموش می‌کند؟

بهمن ماه سال گذشته رسانه‌های روسی خبر واردات 5000 واگن باری را که متعلق به شرکت "اورال واگن زاوود" بودند، منتشر کردند. در آن موقع معاون ناوگان راه آهن جمهوری اسلامی ایران خرید این واگن‌ها از روسیه را تکذیب کرد، ولی محمد رضا نعمت زاده، وزیر صنعت در شهریور امسال خبر خرید 5000 واگن باری از روسیه را تأیید کرد و آن را کم سلیقگی وزارت راه دانست. نعمت زاده با تأکید بر توانمندی داخلی برای تولید این واگن‌ها اعلام کرد که روی ریل می‌ایستد و از ورود 5000 واگن باری به کشور جلوگیری می‌کند!
به گزارش تابناک اقتصادی، وزیر راه که شاید انتظار این موضع گیری را از سوی وزیر صنعت نداشت، طی نامه‌ای به رئیس جمهور اعتراض خود را مبنی بر دخالت نعمت زاده اعلام کرد. او در نامۀ خود با اشاره به اینکه اقدامات صورت گرفته برای خرید 5000 واگن روسی به منظور جذب مشارکت بخش خصوصی داخلی و خارجی جهت سرمایه گذاری در تأمین ناوگان ریلی است، ممانعت از ثبت سفارش واردات واگن‌های باری از سوی وزارت صنعت را غیررسمی و مغایر با مفاد قانون صادرات و واردات دانست و به کنایه گفت که این اقدام در شرایطی انجام پذیرفته که همزمان واردات انواع وسایل نقلیه موتوری برای حمل و نقل جاده‌ای به سهولت انجام شده و مجوز ثبت واردات آنها صادر می‌گردد. این کشمکش در حالی ست که كارشناسان بر نياز ايران به 4000 واگن باري تأكيد مي‌كنند، و در اینجا اصرار آقای وزیر بر واردات 5000 واگن باري از روسيه چندان درك شدنی نيست.
از واگن باری که بگذریم، مدیرعامل شرکت حمل و نقل رجا پیشتر اعلام کرده بود که 200 واگن مسافربری دست دوم از کشورهای دیگر خریداری شده است. گفته شده که این قطارها به طور میانگین 20 سال عمر دارند. آماری که برای جایگزینی در یک پروسه پنج‌ساله وجود دارد، نیاز کشور را به اضافه شدن 1500 دستگاه واگن مسافربری در ناوگان ریلی نشان می‌دهد.
این‌ها در حالی ست که ما در کشور خود 7 شرکت واگن ساز داریم که به دلیل واردات واگن از سایر کشورها و همچنین عدم تخصیص بودجه، حدوداً با 25 تا 30 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند. برخی از این شرکت‌ها در حال ورشکسته شدن هستند و با مشکلات مالی بسیاری رو به رو شده‌اند. به گفته محمدرضا مختاری - مدیر عامل شرکت واگن پارس در این شرکت حدود 1200 نفر فعال هستند و این در حالی است که با آغاز به کارِ تمامِ توانِ تولیدی کارخانه، می‌توان انتظار داشت که این رقم به 3000 نفر برسد. واگن پارس در طول سال‌های گذشته به عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکت‌هایی که در این حوزه فعال بوده، توانسته قرار‌دادهای کلانی با طرف‌های خارجی ببندد. فروش حدود 2000 واگن باری به سوریه 550 واگن به کوبا، 300 واگن به سودان و 66 واگن به بنگلادش تنها بخشی از این قرار‌دادها را می‌سازد.
مختاری پیشتر گفته بود که واردات واگن‌های دست دوم و در پی آن بهم ریختگی جو بازار موجب شده است تا این شرکت تنها با ۲۵ درصد از ظرفیتش ادامۀ فعالیت داشته باشد. او گفته بود: به‌دلیل قیمت ارزان واگن‌های دست‌دوم، شرکت‌های مسافری این واگن‌ها را وارد می‌کنند.
علاوه بر ارزان بودن واگن‌های دست دوم، عده‌ای در پاسخ به این سؤال که چرا از واگن سازهای داخلی حمایت نمی‌شود، این پاسخ را می‌دهند که زمان تحویل این واگن‌ها از سوی تولید کنندگان داخلی بسیار طولانی‌تر از رقبای خارجی آن‌هاست. اما مسلماً نیاز کشور به تهیه واگن دفعتاً به وجود نیامده است. می‌توان در مقابل آن‌هایی که کند بودن تحویل واگن‌ها را بهانۀ واردات واگن دست دوم قرار می‌دهند، این سؤال را پرسید که آیا برای سال‌های آتی به واگن سازهای داخلی سفارش تولید واگن داده‌اند یا خیر؟
از آنجا که صنعت واگن سازی یک صنعت استراتژیک و اساسی برای کشور است، بهتر است به جای واردات واگن‌های دسته دوم، صنعت واگن سازی داخلی را که در حال ورشکستگی است حمایت کنیم و فعال نگه داریم.
با توجه به اینکه متوسط عمر ناوگان ریلی کشور 40 سال است، نیاز به نوسازی واگن‌ها و لکوموتیوها باید جزو اولویت‌های وزارت راه باشد. روز جمعه در حادثۀ خونین ریلی، 44 نفر از هموطنان ما جان خود را از دست دادند و بیش از صد نفر مصدوم راهی بیمارستان‌ها شدند. در 15 خرداد 93 نیز یک قطار مسافربری در مسیر تهران-مشهد در ایستگاه امروان دچار سانحه شده بود. در این سانحه نیز، بر اثر برخورد قطار مسافربری با یک قطار باری متوقف در ایستگاه یک نفر کشته و 31 نفر مجروح شده بودند. در حادثۀ جمعه صبح، قطار تبریز - مشهد به دلیل یخ‌زدگی در سیستم ترمز متوقف می‌شود و پس از آن قطار سمنان - مشهد به موجب سهل انگاری و خطای انسانی به آن برخورد می‌کند. قطار تبریز-مشهد، با نام "خلیج فارس" از همان قطارهای قدیمی ست که ساخت آلمان شرقی با سنی حدود 40 سال است. یخ‌زدگی در سیستم ترمز، خود شاید به دلیل فرسودگی این سیستم و عمر بالای قطار باشد.
به هر حال خوب است آقای وزیر به جای واردات صنایع دسته دوم از غربی‌ها، اخلاق حرفه‌ای دست اول آن‌ها را بگیرد و شجاعت آن را داشته باشد که مسئولیت اتفاق پیش آمده را بپذیرد و ضمن معذرت خواهی از مردم، علی‌الخصوص خانواده‌های داغدار و آسیب دیده، از سمت خود استعفا دهد.