پایگاه خبری الف 6 شهريور 1391 ساعت 14:47 http://alef.ir/vdchzmnz-23n-zd.tft2.html?165116 -------------------------------------------------- عنوان : تهران، دریاچه چیتگر و خطری به نام زلزله محمد خاکسار* ، 6 شهریور 91 -------------------------------------------------- متن : چندی پیش و پس از وقوع زلزله تأسف بار آذربایجان یک بار دیگر بحث احتمال وقوع زلزله در تهران بالا گرفت و در این میان برخی از تحلیل گران نیز با اشاره به عوامل انسان ساز و تأثیر آن بر افزایش احتمال وقوع زلزله، هشدارهایی به مردم و مسوولان دادند. از جمله این مطالب می توان به نوشته ای تحت عنوان "زلزله آذربایجان حتی ثانیه اول زلزله تهران هم نیست" اشاره کرد که در سایت الف منتشر شد و نویسنده در بخشی از آن با هشدار نسبت به ساخت دریاچه ای مصنوعی در شمال غرب تهران، نوشته بود: " ... می دانیم که هر دریاچه مصنوعی به واسطه وزن زیادی که به طور ناگهانی به پوسته زمین اضافه میکند نقش بارزی در بیدار شدن گسلهای پیرامون دارد. حالا وزن آن برجهای غیر مجاز به جای خود، در قالب یک پروژه تبلیغاتی و بازاریابی دارند مابین آنها دریاچه هم می سازند. دریاچه یی که قطعا احتمال وقع زلزله در شمال تهران و بیدار شدن گسل شمیران را افزایش می دهد. آیا مدیران و کارشناسان شهرداری از چنین نکته فنی بدیهی و ساده ای بی اطلاع هستند یا با وجود اطلاع قصد آبگیری و تکمیل دریاچه مذکور در ماههای آینده را دارند؟ ..." آنچه که نویسنده محترم این یادداشت به آن اشاره دارد، پدیده ای است زمین شناختی که از آن به عنوان "لرزه خیزی القایی" یاد می شود. لرزه خيزى القايى زلزله هايى را توصيف مى کند که به نوعی در ارتباط با فعاليت هاى انسانى بر روى پوسته زمين مى باشند. در دهه هاى اخير به علت دستکارى زياد انسانى در محيط با چنين پديده هايى مواجه هستيم. اين رويدادهاى لرزه اى يا به طور کامل انسان زاد مى باشند و يا اينکه در مناطق فعال تکتونيکى در اثر تغيير وضعيت کلى استرس روى مي دهند. اين حرکات معمولاً با آشفتگى و برهم زدن موازنه طبيعت همراهند و نسبت مستقيمى بين زلزله هاى تحريک شده و فعاليت هاى انسانى وجود دارد. بنابر اين بايد انتظار داشت که مراکز اين نوع زلزله هاى کاذب در نواحى فعاليت انسانها و حوالى آن قرار گيرد. يکى از عمده ترين عوامل ايجاد کننده زلزله مصنوعى ، مخازن و درياچه سد هاى بزرگی مى باشد که مخازن آنها بيش از ۸۰ تا ۱۰۰ متر عمق دارند يا حجم مخزن زيادی را دارا هستند. به طور کلى زلزله هاي القايي يكي از فرايندهاي خاص ژئوفيزيكي در ناحيه اي است كه سد، آبگیر و یا دریاچه های مصنوعی ساخته مي شود . با احداث سد و ايجاد يك مخزن بزرگ آب، چند ميليارد تن بار جديد بركف مخزن وارد مي آيد. شواهد موجود نشان مي دهد كه مخازن ساخته شده توسط انسان ، موجب بروز لرزه هاي كم عمق در اثر افزايش بار اعمال شده در مناطق با خط هاي گسله حساس مي شود . اين پديده اولين بار در اثر ايجاد درياچه ميد (Mead) برروي رودخانه كلرادو در سال ۱۹۳۵ مشاهده شد. تحقيقاتي در مورد وقوع زلزله القايي در نتيجه آبگيري ۲۰ سد بزرگ دنيا انجام شده است و هم اكنون مي توان اين عقيده را باور داشت كه هنگام پر شدن درياچه سد ، زلزله هاي القايي با شدت هاي مختلف اتفاق افتاده است . نکته قابل توجه در این باره آن است که دریاچه چیتگر با ارتفاع تاج سد ۱۲ متری و حجم آبگیری حدود ۶ میلیون متر مکعب دارای آنچنان ابعاد بزرگی نیست که بتواند محرک جدی برای گسل های تهران باشد. از سوی دیگر از آنجا که در سنوات گذشته که ایده ساخت دریاچه مذکور مطرح شده بود، صحبت از ساخت دریاچه ای به مساحت ۳۵۰ هکتار بود که این مختصات در چندین نوبت تعدیل شد و نهایتاً به ۱۳۸ هکتار تقلیل یافت، احتمال می دهم یکی از عوامل موثر در تعدیل ابعاد پروژه مذکور مطالعات صورت گرفته در زمینه احتمال بروز لرزه های القایی توسط شهرداری تهران و طراحان پروژه باشد. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که در سدها و دریاچه هایی که اندازه کوچکترى دارند ولى در نواحى حساس به لحاظ زمين ساختى قرار گرفته اند نیز این نوع زلزله ها مشاهده شده است. بديهي است كه احتمال وقوع زمين لرزه ها به فعاليتهاي تكتونيكي در محل، گسلها، دوري يا نزديكي به مراكز زلزله هاي قبلي، سابقه زمين لرزه در محل و همچنين ارتفاع آب در مخزن بستگي دارد . با توجه به گزارشات موجود به نظر مي رسد كه بررسي زلزله هاي القايي در مخازني كه بيش از يك ميليارد متر مكعب ظرفيت دارند، ضروري مي باشد. هر چند همانطور که گفته شد مخازنی با ظرفیت کمتر از این مقدار نیز بی خطر نمی باشند. در این رابطه پیشنهاد میکنم شهرداری تهران گزارش مطالعات ژئوفیزیکی صورت گرفته در پروژه مذکور را جهت اطمینان خاطر مردم و اطلاع کارشناسان منتشر نماید. مکانیسم لرزه خیزی القایی نظريه غالب در مورد علت وقوع زلزله هاى القائى، بر اساس افزايش تراز سطح آب مخازن سد و درياچه های مصنوعی می باشد، که منجر به افزايش فشار منفذى داخل سنگها مى گردد. تحت اين فشار ممکن است شکستگی داخلى سنگهاى پوسته زمين شروع شود. اثرات اين شکست به صورت زمين لرزه هاى در حد بزرگی های کم مشاهده مى شود. بديهى است که در اين امر ضريب نفوذپذيرى، وجود گسل و درز و ترک در سنگ نيز از اهميت بسزايى برخوردار است. البته در شرايط نادر با تغييرات کم در تنش و يا مقاومت سنگ، فشار منفذى به عنوان يک محرک باعث مى شود تا مقدار عظيمى از انرژى موجود در لايه ها آزاد گردد و در اين حالت زلزله هاى القائى در حد متوسط پديد خواهند آمد. در بعضى از گزارشات تحقيقاتى از ساير عوامل تحریک کننده نظير تغييرات دمايى، فشار جو و ... نيز نام برده شده است. البته مشكل خطرناكي كه ممكن است زلزله القايي در پي داشته باشد، ( و این نکته درباره شهر تهران با شرایط خاص ژئوفیزیکی آن و سوابق لرزه خیزی آن هشدار دهنده است.) به جلو انداختن زلزله های طبيعي و يا تشديد آنها می باشد. همچنين زمين لغزش ها از بلاياي ثانويه حاصل از زمين لرزه ها هستند كه درمناطق داراي شيب و تپه ماهوري رخ مي دهند . *کارشناس ارشد زمین شناسی